مطالعۀ قیاسی ویژگی‌های محیطی مرتبط با رفتار ازنظر کاربران و مؤلفه‌های نحو فضا در محلۀ مسکونی با بافت ارگانیک؛ محلۀ چیذر

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای معماری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 استادیار، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

3 استاد، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

وجود فاصله میان یافته‌های مطالعات محیط-رفتار و طراحی، واقعیتی است که امروزه توجه بسیاری از صاحب‌نظران را به خود جلب کرده است. مقالۀ حاضر با برقراری ارتباط میان ویژگی‌های کیفی محیط و مؤلفه‌های کمی قابل تحلیل با نرم‌افزار، تلاشی برای نزدیک کردن این نتایج به طراحی محسوب می‌شود. بافت ارگانیک محلۀ چیذر به‌عنوان نمونۀ موردی برای این بررسی انتخاب شده است. روش‌های کیفی و معمول جمع‌آوری اطلاعات در مطالعات علوم رفتاری، یعنی مشاهده و پرسش‌نامه از یک طرف، و روش کمی و نرم‌افزاری تحلیل نحو فضا، ازطرف دیگر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ازآنجاکه تحلیل نرم‌افزاری بر مبنای موقعیت خانه‌ها انجام شده، نتیجۀ پژوهش نشان‌دهندۀ وجود رابطۀ میان رفتار و ارزیابی ساکنان از ویژگی‌های محیطی محله با ویژگی‌های نحوی موقعیت خانۀ آن‌هاست. طبق یافته‌های پیمایش، بافت چیذر دارای تعاملات اجتماعی گسترده، قرارگاه‌های رفتاری پویا و قابلیت‌های محیطی مناسب ازنظر ساکنان است. جدول همبستگی بین‌ مؤلفه‌های نحو فضا، به‌عنوان یک گروه متغیر، و نتایج پرسش‌نامه به‌عنوان گروه دیگر، که شامل سه محور تعاملات اجتماعی، قرارگاه‌های رفتاری و قابلیت‌های محیط است، یافتۀ اصلی این مطالعه محسوب می‌شود. این جدول نشان می‌دهد که در بافت چیذر میان یافته‌های پیمایش و مؤلفه‌های هم‌پیوندی کلان، هم‌پیوندی محلی، عمق میانه، عمق تام محلی، پیوستگی، انتخاب، انتخاب محلی و مرتبۀ نسبی از نحو فضا همبستگی‌های بالاتری نسبت به مؤلفه‌های دیگر برقرار است. این مؤلفه‌ها را می‌توان در مطالعه و طراحی بافت‌های مشابه مهم‌تر و مؤثرتر دانست، یا در ارزیابی مرحلۀ پیش‌طرح مورد استفاده قرار داد. به‌دلیل ماهیت کل‌نگر و اکتشافی، این پژوهش یافته‌های متعدد دیگری نیز دارد، که رابطۀ معکوس هم‌پیوندی و پیاده‌روی و رابطۀ مستقیم پیاده‌روی و همچنین امنیت با عمق میانه، به‌دلیل مغایرت با یافته‌های پژوهش‌های پیشین، شایستۀ پیگیری است.

کلیدواژه‌ها


آلتمن، ایروین. 1382. محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمۀ على نمازیان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
پسرک‌لو، احسان، و پیمان گیلانی. 1392. ایجاد شهرهای پیاده‌مدار با کمک افزایش نفوذپذیری بافت (نمونۀ موردی: محلۀ چیذر تهران). مجموعه مقالات اولین کنفرانس معماری و فضای شهری پایدار.
جیکوبز، جین. 1396. مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. ترجمۀ حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: دانشگاه تهران.
رضازاده، راضیه، و لاله لطیفی اسکویی. 1393. تأثیر قابلیت پیاده‌مداری محله‌ها بر رضایتمندی سکونتی، نمونۀ موردی: محلۀ چیذر. آرمانشهر 7 ( 13): 321ـ331.
سرمد، زهره، عباس بازرگان، و الهه حجازی. 1395. روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگه.
سعادتی وقار، پوریا، اسماعیل ضرغامی، و عبدالحمید قنبریان. 1398. واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونۀ موردی: خانه‌های سنتی کاشان). مطالعات معماری ایران 8 (16): 153ـ179.
شیخی، محمد، محمود جمعه‌پور، و افشین سجادی. 1397. سنجش رابطۀ میان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیطی و پایداری اجتماعی. دانش شهرسازی 2 (4): 19ـ31.
قرایی، آزاده، و زهرا آقایی. 1391. برنامه‌ریزی راهبردی محلۀ چیذر با تلفیق دیدگاه‌های نو شهرسازی و شهرسازی سنتی ایران. چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری.
گروت، لیندا، و دیوید وانگ. 1394. روش‌های تحقیق در معماری. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
لطیفی، محمد، و محمدجواد مهدوی‌نژاد. 1401. معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان. مطالعات معماری ایران 11 (21): 185ـ203.
لنگ، جان. 1381. آفرینش نظریۀ معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
مسعودی‌نژاد، رضا. 1395. مطالعۀ تطبیقی بازار تجاری و بازار اجتماعی با نگاهی معطوف به بازارهای تاریخی دزفول و شوشتر به‌عنوان بازار تجاری 5 (10): 73ـ100.
مفیدی، محمدرضا. 1396. روش تحقیق در معماری، فرایند تدوین پروپوزال، پایان‌نامه، مقاله. تهران: سیمای دانش.
Barker, R. G. 1968. Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying the Environment of Human Behavior. Stanford, CA: Stanford University Press.
Batty, M. 2001. Agent-Based Pedestrian Modeling. Environment and Planning B: Planning and Design 28 (3), 321-326.
Beer, A. R. 1991. Urban design: The Growing Influence of Environmental Psychology. Journal of Environmental Psychology 11 (4), 359-371.
Benedikt, M. 1979. To Take Hold of Space: Isovists and Isovist Fields. Environment and Planning B 6 (1), 47-65.
Can, I., and T. Heath. 2016. In-Between Spaces and Social Interaction: A Morphological Analysis of Izmir Using Space Syntax. Journal of Housing and the Built Environment, 31 (1), 31-49.
Churchman, A. 2002. Environmental Psychology and Urban Planning: Where Can the Twain Meet? In Handbook of Environmental Psychology, New York: John Wiley and Sons.
Desyllas, J., E. Duxbury, J. Ward, and A. Smith. 2003. Pedestrian Demand Modelling of Large Cities: An Applied Example from London. London: UCL Discovery.
Esra, Ö. A., and Ü. Alper. 2015. Behavioral Responses of the Elderly Regarding Spatial Confguration: An Elderly Care Institution Case Study. A|Z ITU 12(3), 89-103.
Franz, G., and J. Wiener. 2008. From Space Syntax to Space Semantics: A Behaviorally and Perceptually Oriented Methodology for the Efficient Description of The Geometry and Topology of Environments. ـ Environment and Planning B: Planning and Design (35), 574-592.
Friedrich, E., B. Hillier, and A. Chiaradia. 2009. Anti-Social Behaviour and Urban Configuration Using Space Syntax to Understand Spatial Patterns of Socio-Environmental Disorder. Proceedings of the 7th International Space Syntax Symposium.
Gibson, J. J. 1979. The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin.
Grajewski, T. 1992. Space Syntax Observation Manual. London: University College London press.
Han, Y. 2009. Space Syntax Analysis of Foshan Historic Areas in Contemporary Urban Transformation. Thesis in GeoInformational science. The Chinese University of Hong Kong.
Hillier, B., and S. Iida. 2005. Network and Psychological Effects in Urban Movement BT. In Spatial Information Theory. 475-490. Berlin: Springer Berlin Heidelberg.
Hillier, B., R. Burdett, J. Peponis, and A. Penn. 1987. Creating Life: or Does Architecture Determine Anything? Architecture and Behaviour 3, 233 - 250.
Hillier, B., A. Penn, J. Hanson, T. Grajewski, and J. Xu. 1993. Natural Movement or Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design 20 (1), 29-66.
Hillier, B., T. Yang, and A. Turner. 2012. Advancing Depthmap to Advance Our Understanding of Cities. 8th International Space Syntax Symposium. Santiago, Chile.
Hillier, B. and J. Hanson. 1984. The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University Press.
Hillier, B. 1989. The Architecture of The Urban Object. Ekistics 56 (334/335), 5-21.
-----------. 1996a. Cities as Movement Economies. Urban Design International (1), 49-60.
-----------. 1996b. Space Is the Machine; A Configurational Theory of Architecture. London: UCL.
Hubbard, P. J. 1992. Environment-Behaviour Studies and City Design: A New Agenda for Research? Journal of Environmental Psychology 12 (3), 269-279.
Karimi, K. 2018. Space Syntax: Consolidation and Transformation of an Urban Research Field. Journal of Urban Design 23 (1), 1-4.
Kim, Y. O. 1999. Spatial Configuration, Spatial Cognition and Spatial Behaviour: The Role of Architectural Intelligibility in Shaping Spatial Experien. Thesis in Architecture, University College London.
Koohsari, M. J., O. Neville, C. Ester, G.C. Billie, and S. Takemi 2016. Walkability and Walking for Transport: Characterizing the Built Environment Using Space Syntax. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 13 (1), 121.
 Koohsari, M. J., S. Takemi, E.L. Karen, V. Karen and O. Neville. 2014. Street Connectivity and Walking for Transport: Role of Neighborhood Destinations. Preventive Medicine (66), 118-122.
Lerman, Y., and I. Omer. 2016. Urban Area Types and Spatial Distribution of Pedestrians: Lessons from Tel Aviv. Computers, Environment and Urban Systems (55), 11-23.
Marcus, L. 2018. Overcoming the Subject-Object Dichotomy in Urban Modeling: Axial Maps as Geometric Representations of Affordances in the Built Environment. Frontiers in Psychology (9), 449.
Montello, D. 2007. The Contribution of Space Syntax to a Comprehensive Theory of Environmental Psychology. Proceedings of 6th international space syntax Symposium. Istanbul.
Morales, J., J. Flacke, and J. Zevenbergen. 2019. Mapping Urban Accessibility in Data Scarce Contexts Using Space Syntax and Location-Based Methods. Applied Spatial Analysis and Policy 12 (2), 205-228.
Nes, A., and C. Yamu. 2018. Space Syntax: A Method to Measure Urban Space Related to Social, Economic and Cognitive Factors. In the Virtual and the Real in Planning and Urban Design: Perspectives, Practices and Applications. New York: Routledge.
Omer, I., Y. Rofè, and Y. Lerman. 2015. The Impact of Planning on Pedestrian Movement: Contrasting Pedestrian Movement Models in Pre-Modern and Modern Neighborhoods in Israel. International Journal of Geographical Information Science 29 (12), 2121-2142.
Ottenby, N. 2017. A Spatial Syntax for Perceived Safety in Urban Environments. Degree Project in Civil Engineering and Urban Management. Royal Institute of Technology.
Park, H. 2005. Before Integration: A Critical Reivew of Integration Measure in Space Syntax. Proceedings of 5th Space Syntax Symposium, 555-572.
Penn, A. 2003. Space Syntax and Spatial Cognition. Environment and Behavior 35 (1), 30-65.
Popov, L., and I. Chompalov. 2012. Crossing Over: The Interdisciplinary Meaning of Behavior Setting Theory. International Journal of Humanities and Social Science 2 (19), 18-27.
Saunders, M., P. Lewis, A. Thornhill, and A. Bristow. 2019. Research Methods for Business Students. Pearson.
Tahar, B., and F. Brown. 2003. The Visibility Graph: An Approach for the Analysis of Traditional Domestic M’zabite Spaces. Proceeding of 4th International Space Syntax Symposium, London, 56 (1).
Turner, A. 2004. DepthMap4: A Researcher’s Handbook. London: University College London press.
-----------. 2008. Getting Serious with Depthmap: Segment Analyses and Scripting. London: University College London press.