تأثیرات شیوۀ زندگی زنان قوم لر بر تعریف عرصه‌های خصوصی و جمعی در خانه‌های تاریخی-قاجاری خرم‌آباد

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی.

2 استادیار، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران

3 استادیار، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی.

4 دانشیار، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی.

چکیده

خانه‌ها بیان فیزیکی «شیوۀ زندگی» هستند. خانواده، جایگاه زن و روابط اجتماعی از مهم‌ترین جنبه‌های اجتماعی تأثیرگذار بر الگوی خانه‌ها هستند. در این میان «شیوۀ زندگی زنان» از اهمیت خاصی برخوردار بوده، به‌طوری‌که محرمیت در معماری و عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی را در ارتباط با زنان تعریف کرده‌اند. جوامع بسته به ارزش‌ها، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خود، عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی را تعریف می‌کنند. این پژوهش به ارتباط میان شیوۀ زندگی زنان شهر خرم‌آباد با چگونگی تعریف عرصه‌های خصوصی و جمعی در خانه‌های تاریخی-قاجاری خرم‌آباد می‌پردازد. روش این تحقیق از نوع کیفی است و با روش مردم‌نگاری تاریخی انجام ‌شده است. برای گردآوری اطلاعات و داده‌ها از روش‌های اسنادی و مطالعات میدانی و مصاحبه استفاده‌ شده است. نتایج نشان می‌دهد شیوۀ زندگی زنان قوم لر بر چگونگی تعریف عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی تأثیرگذار بوده است، به‌طوری‌که پررنگ بودن عرصه‌های زندگی جمعی را در معماری خانه‌های تاریخی دورۀ قاجار شهر خرم‌آباد می‌توان مشاهده نمود؛ چنان‌که برخی از عرصه‌های زندگی خصوصی کم‌رنگ‌تر شده و دارای ویژگی‌های عرصه‌های زندگی نیمه‌خصوصی بوده‌اند و برخی عرصه‌های زندگی نیمه‌خصوصی خانه‌ها به عرصه‌های زندگی جمعی تغییر کارکرد داده‌ بودند. به عبارتی، زنان با به اشتراک گذاشتن برخی فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی خانۀ خود با همسایگان، نوعی عرصه‌های‌ بزرگ‌تر زندگی خصوصی، نیمه‌خصوصی و عرصۀ زندگی جمعی ایجاد کرده‌اند. عرصه‌های زندگی خصوصی زنانه در مواردی نه‌تنها خلوتی زنانه بلکه فضایی برای برقراری روابط خانوادگی و اجتماعی نیز بودند.

کلیدواژه‌ها


ادموندز، سیسیل جان، کلمنت دوبد، و ولادیمیر مینورسکی. 1362. دو سفرنامه دربارۀ لرستان، همراه با رسالۀ لرستان و لرها. ترجمۀ سکندر امان الهی بهاروند و لیلی بختیار. تهران: بابک.
ارمغان، مریم، حسین سلطان‌زاده، و هما ایرانی بهبهانی. 1394. بازتعریف نقش زن در خانواده و تأثیر آن بر تزیینات نقاشی و ساختار خانه‌های اعیانی تهران در دورۀ قاجار. نشریۀ باغ نظر (12) 34: 11ـ24.
ارمغان، مریم. 1393. سیر تحول معماری داخلی و فرهنگ زندگی در عمارت‌های اعیانی دورۀ قاجار: کاخ‌ها و خانه‌های تهران. رسالۀ دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. دانشکدۀ هنر و معماری.
استارک، فریا. 1364. سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام. علی‌محمد ساکی. چ۲. تهران: علمی.
اسکتین، دنیل، و روی کرن. 1389. ارزیابی و درمان سبک زندگی: رویکرد روان‌شناسی فردی آدلر. اهواز: رسش.
افشار، حسنعلی‌خان. 1382. سفرنامۀ لرستان و خوزستان. تصحیح و پژوهش حمیدرضا دالوند. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى‏.
الفت، سعیده، و آزاده سالمی. 1391. مفهوم سبک زندگی. فصلنامۀ مطالعات سبک زندگی (1) 1: 9ـ۳۶.
بابایی، محبوبه. 1398. تغییر نقش اجتماعی و اقتصادی زنان در استان لرستان معاصر. مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی (2) 1: 95ـ۱۰۱.
بازایی، محمد، مریم قاسمی سیچانی، سید علیرضا شجاعی، و سید مهدی مداحی. 1400. بررسی تغییرات سبک زندگی و تأثیرات آن بر کالبد معماری و پیکره‌بندی فضایی خانه‌های بومی دورۀ قاجار و پهلوی شیراز. جغرافیا (11) 2: 45ـ۷۱.
بمانیان، محمدرضا، و مسلم زندی. 1396. مسکن ایرانی و سبک زندگی. چ۱. تهران: حرف اول و آخر.
بمانیان، محمدرضا، فهیمه یاری، صهیب دهقانی، و سمانه بنی‌هاشمی. 1391. خانه، مسکن و الگوهای سنتی در ایران عرصه‌های عمومی و خصوصی در الگوی سنتی معماری خانه‌های ایرانی. همایش ملی صد سال معماری و شهرسازی معاصر ایران.
بیشوپ، ایزابلا. 1375. از بیستون تا زردکوه بختیاری. مهراب امیری. چ۱. تهران: سهند.
حسنی، محمدحسین، محمدسعید ذکایی، ابوتراب طالبی، و علی انتظاری. 1396. مفهوم‌سازی سبک زندگی فرهنگی. جامعه‌پژوهی فرهنگی (8) 1: 23ـ45.
چرمایف، سرج، و کریستوفر الکساندر. 1394. عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی: به جانب یک معماری انسانی. ترجمۀ منوچهر مزینی. چ۵. تهران: دانشگاه تهران.
راپوپورت، آموس. 1398. انسان‌شناسی مسکن. ترجمۀ خسرو افضلیان. چ۴. تهران: کتابکدۀ کسری.
راپاپورت، آموس. 1382. خاستگاه‌های فرهنگی معماری. آل رسول، صدف، و افرا بانک. فرهنگستان هنر، ش. 8: 56ـ97.
راولینسون، هنری‌. 1362. سفرنامۀ راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان. سکندر امان‌اللهی بهاروند. تهران: آگه.
سیاح محلاتی، میرزا محمدعلی. 1346. خاطرات حاج سیاح. تصحیح سیف‌الله گل‌کار. تهران: امیرکبیر.
کرزن، جرج. 1373. ایران و قضیۀ ایران. ج2. ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی. چ۴. تهران: علمی و فرهنگی.
ویلسون، سر آرتور. 1347. سفرنامۀ ویلسون: تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران. حسین سعادت. تهران: وحید.
کوپر، مارکوس. 1382. خانه: نماد خویشتن. ترجمۀ احد علیقلیان، فصلنامۀ فرهنگستان هنر (5): 84ـ۱۱۹.
فاضلی، نعمت‌الله. 1387. مدرنیته و مسکن؛ رویکردی مردم‌نگاری به مفهوم خانه، سبک زندگی روستایی و تحولات امروزی آن. فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی (1) 1: 25ـ۶۳.
فاریابی، فهیم، و سید عباس یزدانفر. 1399. تأثیر شیوۀ زندگی بر سازمان فضایی خانه‌های شهرستان کرمان. معماری اقلیم گرم و خشک (8) 12: 197ـ221.
قاسمی، فرید. 1390. اسناد خرم‌آباد: عریضه‌ها، انتخابات، گوناگون. تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
محمدزاده، سودابه، حسین سلطان‌زاده، و امیرمسعود دباغ. 1401. بازتاب جنسیت و سبک زندگی در خانه‌های دورۀ قاجار اردبیل. مطالعات هنر اسلامی (47) 19: 524ـ۵۴۵.
محمدزاده، سودابه، حسین سلطان‌زاده، و امیرمسعود دباغ. 1400. تأثیرات خصوصیات فرهنگی بر چگونگی استقرار مطبخ در خانه‌های قاجاری خرم‌آباد و اردبیل. مطالعات هنر اسلامی (18) 43: 445ـ 461.
مداحی، سید مهدی، و غلامحسین معماریان. 1397. خوانش پیوند سازمان فضایی خانه و شیوۀ زندگی در معماری بومی شهر بشرویه. مسکن و محیط روستا، ش. 164: 69ـ۸۴.
مدنی‌پور، علی. 1394. فضاهای عمومی و خصوصی شهر. فرشاد نوریان. چ۴. تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
مرتاض هجری، محمد، سید عباس یزدانفر، و سید باقر حسینی. 1400. بررسی روابط متقابل سبک زندگی و سازمان فضایی خانه (مورد مطالعه: خانه‌های مسکونی شهرستان رشت). مطالعات معماری ایران (19): 193ـ۲۱۳.
مؤمنی، کوروش، کوروش عطاریان، و آذین میرزاوند. 1395. بررسی تطبیقی ویژگی‌های تزیینات آجرکاری خانۀ آخوند ابو خرم‌آباد و خانۀ سوزنگر دزفول. فصلنامۀ اثر، ش. 73: 123ـ۱۴۲.
مهری، سودابه، جمال‌الدین سهیلی، و حسین ذبیحی. 1399. تأثیر سبک زندگی بر روابط فضایی خانه‌های اعیان‌نشین دورۀ قاجار. باغ نظر، ش. 17: 51ـ۶۶.
ناصری، حسین، کوروش عطاریان، و زهرا امینی فارسانی. 1401. بررسی نظریه‌های سیستم تنظیم تناسبات در خانه‌های دورۀ قاجار خرم‌آباد. اندیشۀ معماری (6) 11: 73ـ۸۸.
ناصری، حسین، و زهرا امینی فارسانی. ۱۴۰۱. بهینه‌یابی فرم سایبان برای بازشوهای خانه‌های سنتی شهر خرم‌آباد با استفاده از نرم‌افزار Ecotect Analysis (نمونۀ موردی: خانۀ کشفی). پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، ش. 51: 183ـ۱۹۷.
نجم‌الدوله، عبدالغفار. 1386. سفرنامۀ دوم نجم‌الدوله به خوزستان: ایران عهد ناصری. تصحیح و تنظیم احمد کتابی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
والی‌زاده ‌معجزی، محمدرضا. 1380. تاریخ لرستان روزگار قاجار از تأسیس تا کودتای 1299. تهران: حروفیه.
ورمقانی، حسنا، حسین سلطان‌زاده، و مزین دهباشی. 1394. رابطۀ جنسیت و فضا در عرصه‌های خصوصی و عمومی دورۀ قاجار. باغ نظر (12) 37: 29ـ۴۰.
ورمقانی، حسنا، و حسین سلطان‌زاده. 1398. نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل‌گیری خانه: مقایسۀ خانه‌های قاجاری گیلان و بوشهر. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ش. (23):  123ـ۱۳۴.
ویلسون، سر آرتور. 1347. سفرنامۀ ویلسون: تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران. ترجمۀ حسین سعادت. تهران. نشر وحید.
هال، ادوارد. 1392. بُعد پنهان. ترجمۀ منوچهر طبیبیان. چ۷. تهران: دانشگاه تهران.
همدانی، فریدالملک همدانی. 1354. خاطرات فرید. مسعود فرید قره‌گزلو. تهران: زوار.
یوسفوند، سامان، علی انتظاری، و زینب مرادی‌نژاد. 1397. فهم معنایی زنان از مدرنیزاسیون در جامعۀ محلی (مورد مطالعه: استان لرستان). راهبرد اجتماعی فرهنگی (7) 28: 285ـ۳۱۷.
یزدانفر، سید عباس، و مهسا ضراب الحسینی. 1394. تأثیر شیوۀ زندگی بر سازمان فضایی خانه‌های شهرستان ارومیه. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران (10): 45ـ۶۱.
Adler, A. 1997. Understanding Life. Oneworld Publications.
Benn, S.L. and G. F. Gaus. 1983. Eds. Public and Private in Social Life. London: Croom Helm, St Martin's Press.
Bell, D. and J. Hollows. 2006. Historicizing lifestyle. London: Ashgate.
Bourdieu, P. 1984. Distinction. New York: Routledge & Kegan Paul.
Cranz, G. 2016. Ethnography for Designers. London: Routledge.
Douglas, B. and D. Di Rosa. 2020. Ethnohistory and Historical Ethnography. Chapter in Oxford Bibliography in Anthropology Online, ed. John Jackson. Oxford University Press.
Howell, S. and V. Tentokali. 1989. Domestic privacy: Gender, culture, and development issues. in Setha Low and ERVE chambers, eds, Housing, Culture, and Design, university of Pennsylvania press, Philadelphia, 281-300.
McKee, J. B. 1969. Introduction to Sociology. Holt Rinehart and Winston Inc.
Pritchard, E. 1961. Anthropology and History. A Lecture. Manchester: Manchester University Press.
Rapoport, A.1969. House Form and Culture. United State of America. University of Wisconsin Milwaukee.
Redfield, R. 1953. The Primitive World and Its Transformationd. Ithaca, N.Y: Comell University Press.
Simmel, G. 1990. The Philosophy of Money, Tom Boomer and David Frisby (Trans), Second Enlarged Ed, New York: Routledge.
Veal A. J. 2000. Leisure, Culture and Lifestyle. Volume 24, Number 2, Culture et mode de vie.
Williams, R. 1961. The Long Revolution. Chatto & Windus.