آثار چوبی صفرعلی بیدگلی، هنرمند نجار نیمۀ دوم دورۀ قاجاری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار، دانشکده ‌ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان

چکیده

یکی از هنرمندان نجار دورۀ قاجاری منطقۀ کاشان که از وی اطلاعات چندانی در دست نیست، صفرعلی بیدگلی است. در این مقاله، هشت اثر نجاری وی معرفی می‌شود؛ این آثار که برخی از آنان تاکنون شناسایی نشده بودند، شامل سه در دو‌لنگه‌ای چوبی زیارتگاه امامزاده محمد نوش‌آباد، مسجدجامع ابیانه و بی‌بی شاه‌زینب یزدل، چهار منبر در حسینیۀ چهارسوق آران، حسینیۀ توی‌ده نوش‌آباد، مسجدجامع ابیانه و حسینیۀ خانقاه بیدگل و یک رحل سلطانی است. این آثار طی دوره‌ای پنجاه‌ساله‌ ـ از سال 1267 تا 1317 هجری قمری ـ انجام شده است. هدف اصلی این مقاله شناسایی آثار صفرعلی و شناختی هرچند کوتاه از زندگی اوست. ازاین‌رو در پی این پرسش هستیم که صفرعلی کیست و از وی چه آثاری بر جای مانده و این آثار به‌لحاظ هنری و محتوایی چه ویژگی‌هایی دارد؟ داده‌های پژوهش عموماً به‌صورت میدانی جمع‌آوری شده و سپس با توجه به منابع اِسنادی، توصیف و تحلیل شده است. صفرعلی هنرمندی است که بیشترین حجم آثار نجاری اواخر دورۀ قاجاری و آخرین منبت‌کاری‌های فاخر مذهبی منطقۀ کاشان از اوست. سبک بیشتر این آثار که ادامۀ خلاقانۀ شیوۀ معاصران است، شامل منبت‌کاری نقوش هندسی بر محور شمسه و طرح‌های گل‌میخی خلال آن است. آثار وی به‌لحاظ هنری، ارزشمند و به‌لحاظ محتوا دربردارندۀ نام هنرمند، بانیان، تاریخ و مفاهیم دینی به‌ویژه باورها و عقاید شیعی در قالب عبارات عربی و اشعار فارسی است. از محمود پسر صفرعلی نیز که در چند کار نجاری با پدر همکاری داشته، لنگ دربی منبت‌کاری در مسجدجامع نوش‌آباد بر جای مانده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
 اعظم واقفی، حسین. 1386. میراث فرهنگی نطنز. تهران: انجمن آثار و مفاخر.
 امینی، محمدمهدی. 1403. مصاحبه 4/5/1403.
 سپهر کاشانی، عبدالحسین. 1378. مختصر جغرافیای کاشان. تصحیح افشین عاطفی. کاشان: مرسل.
 شریف، علی. بی‌تا. راه‍ن‍م‍ای‌ آث‍ار و ب‍ن‍اه‍ای‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ش‍ه‍رس‍ت‍ان‌ ک‍اش‍ان‌. کاشان: ادارۀ‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ه‍ن‍ر.
 فرهمند بروجنی، حمید. 1403. مصاحبه 12/5/1403. تولد 1348.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد. 1400. بررسی تاریخی و مردم‌شناسی سنگ قبرهای صفوی جوشقان استرک. پژوهش‌های علوم تاریخی 13 (1): 138ـ164.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد. 1392. ابوالحسن نورالوری و پسرش نورالوری خوش‌نویسان عهد صفوی. پژوهشنامۀ کاشان، ش. 10: 56ـ69.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد. 1391. آثار، اسناد و کتیبه‌های تاریخی برزک. پژوهشنامۀ کاشان، ش. 9: 30ـ53.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد. 1392. کتیبۀ درهای تاریخی ابیانه. پژوهشنامۀ کاشان، ش. 11: 48ـ85.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد. 1378. نوش‌آباد در آینۀ تاریخ، آثار تاریخی و فرهنگ. کاشان: مرسل.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد، و حمیدرضا جیحانی. 1399. آثار چوبی باقی‌مانده از مسجدجامع بَرزُک؛ مطالعۀ کتیبه‌های نویافته و معرفی هنرمندی از تبار ابوزید. هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی 25 (3): 87ـ98.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد، و محمد خداداد. 1394. توغ‌های نفیس و تاریخی شهرستان‌های کاشان، آران ‌و بیدگل و نطنز. پژوهشنامۀ کاشان (کاشان‌شناخت) 6 (پیاپی 14): 140ـ182.
 مشهدی نوش‌آبادی محمد، و محمدرضا غیاثیان. 1401. درب چوبی ایلخانی مسجد علی قهرود: تحلیل کتیبه‌ها؛ ماهیت قدمگاهی مسجد؛ معرفی بانی و شناسایی هنرمند. اثر، ش. 43: 466ـ482.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد، و محمدرضا غیاثیان. 1403. مواد فرهنگی شیعه: بازتاب باورهای شیعی در هنر و معماری کاشان (از دورۀ ایلخانی تا قاجاری). اصفهان: آرما.
 مشهدی نوش‌آبادی، محمد، و محمدرضا محلوجی‌زاده. 1403. سنگ قبرهای صفوی و قاجاری روستای استرک کاشان. مطالعات معماری ایران، ش. 26: 225ـ248.
 نراقی، حسن. 1382. آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز. تهران: انجمن آثار و مفاخر.
 وصاف بیدگلی، محمدرضا. 1358. چراغان در جغرافیای قصبۀ بیدگل. فرهنگ ایران‌زمین، ش. 24: 1ـ164.
 Blair, Sheila. 1986. The Ilkhanid Shrine Complex at Natanz, Iran. Harvard: Harvard University
 Hillenbrand, Robert. 1976. Saljuq Monuments in Iran: IV. The Mosques of Nushabad. Oriental Art 22: 265-277.
 Golmohammadi, Javad. 1988. Wooden Religious Buildings and Carved Woodwork in Central Iran. PhD. diss., University of London.
 Ghiasian, Mohamad Reza and Mohammad Mashhadi Nushabadi. 2023. Ilkhanid Wood Carvings in the Mountain Villages between Kashan and Natanz. Iranian Studies, no. 56: 255-275.
URL 1: https://richt.ir/w/%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%AF%D9%88-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%87-%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%86%D9%88%D8%B4%E2%80%8C
URL 2: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446151?utm_source=chatgpt.