چهارچوب گونه‌شناسی کارکردی معماری دست‌کند ایران بر پایۀ مدل میراث جهانی ایکوموس

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری

2 کارشناس ارشد مرمت بنا، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری

چکیده

فقدان گونه‌شناسی جامع کاربری‌ها درزمینۀ میراث دست‌کند ضرورت انجام چنین تحقیقی را آشکار می‌سازد. در این راستا با تحلیل و بررسی‌های انجام‌شده این نتیجه حاصل شد که دسته‌بندی‌های موجود اغلب محدود و با ابهامات و سردرگمی‌های فراوان روبه‌رو هستند. هدف این تحقیق دستیابی به چهارچوبی برای گونه‌بندی کارکردی معماری دست‌کند در ایران است. روش تحقیق حاضر تحلیلی-مقایسه‌ای و پیمایشی است که براساس بررسی اسنادی و کتابخانه‌ای شامل اسناد مرتبط با میراث جهانی، دسته‌بندی‌های موجود میراث دست‌کند در ایران و جهان و همچنین مطالعات میدانی در ایران صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که با توجه به گستردگی جغرافیایی و پیشینۀ غنی کشور، تنوع آثار دست‌کند ایران به‌لحاظ کارکردی تفاوت زیادی با کارکردهای آثار ساخته ندارد و می‌توان بخش عمدۀ این کاربری‌ها را در دست‌کندها جست‌وجو نمود. همچنین با بررسی‌های انجام‌شده در تقسیم‌بندی‌های موجود لزوم تنظیم دسته‌بندی که کلیات آن بر پایۀ چهارچوب شناخته‌شدۀ بین‌المللی و نیز با انواع دست‌کند در ایران مطابقت داشته باشد، محرز شد. ازاین‌روی به‌منظور یکپارچه‌سازی و استفاده از ادبیات مشترک جهانی، مدل دسته‌بندی میراث جهانی ایکوموس به‌عنوان پایه انتخاب شد. در ادامه برای پرهیز از پراکندگی و تداخل موضوعات در دسته‌بندی‌ و درعین‌حال همه‌شمولی آن، مواردی که کلی و در تقسیم‌بندی‌های موجود هم‌جنس نبودند و هم‌پوشانی زیادی در بین انواع مختلف ایجاد می‌کردند، از مدل حذف شدند و نهایت با تبعیت از اصطلاحات و تقسیم‌بندی انجام‌شدۀ جهانی و نمونه‌های شناسایی‌شدۀ دست‌کند در ایران، چهارچوبی برای کاربری آثار دست‌کند حاصل شد.

کلیدواژه‌ها


 اشرفی، مهناز. ۱۳۹۰. پژوهشی در گونه‌شناسی معماری دست‌کند. نامۀ معماری و شهرسازی، ش. ۷: ۲۵ـ۴۸.
بابامیر ساطحی، سعید. ۱۳۹۹. پژوهشی نو بر مفهوم کارکردی معماری صخره‌ای (دست‌کند) کوچ‌نشینان بختیاری با رویکرد قوم‌باستان‌شناسی (مطالعۀ موردی: برده‌گوری‌ها). جستارهای باستان‌شناسی ایران پیش از اسلام، ش. ۱: ۱۵۵ـ۱۶۶.
 بیانیۀ کرمان (بند پایانی). ۱۳۹۱. اولین همایش معماری دست‌کند. کرمان.
رازانی، مهدی، سید محمدامین امامی، و علیرضا باغبانان. ۱۳۹۵. طبقه‌بندی و تحلیل کاربردی معماری صخره‌ای در دامنۀ کوه آتش‌فشانی سهند در شمال غرب ایران. پژوهش‌های ایران‌شناسی، ش. ۲: ۴۱ـ۶۰.
 ریاحی‌مقدم، ساشا، محمدحسن طالبیان، و اصغر محمدمرادی. ۱۴۰۰. واکاوی مؤلفه‌های مؤثر بر طبقه‌بندی آثار میراث معماری براساس رویکردها و سیاست‌های حفاظت در کشورهای اروپا. دوفصلنامۀ مطالعات معماری ایران، ش. ۲۰: ۲۱۳ـ۲۳۷.
  طالخونچه درویش، نرگس، سید غلامرضا اسلامی، و حسین سلطان‌زاده. ۱۴۰۰. واکاوی اثربخشی نظریۀ ساختارهای زندۀ کریستوفر الکساندر در معماری دست‌کند در راستای تحقق بومی‌سازی در معماری (مطالعۀ موردی: دست‌کندهای استان اصفهان). فضای زیست، ش. ۲: ۵۹ـ۸۰.
محمدی‌فر، یعقوب، و اسماعیل همتی ازندریانی. ۱۳۹۵. مطالعه و بررسی معماری دست‌کند ایران. مسکن و محیط روستا، ش. ۱۵۶: ۹۷ـ۱۱۰.
 Africa 2009. 2010. Conservation of Immovable Cultural Heritage in sub - Saharan Africa: CRAterre. ISBN 978-2-906901-65-0© CRAterre – ENSAG.
 A Handbook for Conservation and Management. World Heritage Centre UNESCO.
 Ashrafi, Mahnaz. 2020. L’architecture troglodytique comme patrimoine. France: Arsite.
 Bertholon, Patrick, and Olivier Huet. 2005. Habitat creuse, Le patrimoine troglodytique et sa restauration. France: Eyrolles.
Bloch, Oscar, and Walter von Wartburg. 1989. Dictionnaire étymologique de la langue française 4e éd. Presses Universitaires de France. 8 Edition.
 Guidelines for inventories of cultural heritage assets. 2012. Technical tools for heritage conservation and management. Support to the Promotion of Cultural Diversity (PCDK). JP - EU/CoE.
 Feilden, Bernard M., and Jukka Jokilehto. 1998. Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, ICCROM, UNESCO, ICOMOS. Second edition. Rome.
 Hua, Sun. 2010. World Heritage Classification and Related Issues—A Case Study of the “Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage”. Procedia Social and Behavioral Sciences 2: 6954–6961. Available online at www.sciencedirect.com
  ICOMOS. 2004. The World Heritage List: Filling the Gaps - an Action Plan for the Future- An Analysis by ICOMOS.
  ICOMOS. 2005. The World Heritage List Filling the Gaps – an Action Plan for the Future, compiled by Jukka Jokilehto. Contributions from Henry Cleere, Susan Denyer and Michael Petzet.
 Liu Jing, Jing, and Hu Yue. 2017. Anatomy of Gaudi's Curve Architectural Language. Journal of Arts & Humanities, Volume 06(07): 33-38.
  Mitchell, Nora, Mechtild Rössler, and Pierre-Marie Tricaud. 2009. World Heritage Cultural Landscapes- A Handbook for Conservation and Management. UNESCO.
 Rewerski, Jacek. 1999. L'art des troglodytes. Paris. Arthaud.
 Parise, Mario, Carla Galeazzi, Roberto Bixio, and Martin Dixon. 2013. Classification of artificial cavities- A first contribution by the UIS commission. In- Proc. 16th Int. Congr. Speleological Research and Activities in Artificial Underground. JO. Brno (Czech Republic).
 Schnierer, Eloise, Sylvie Ellsmore, and Stephan Schnierer. 2011. State of Indigenous cultural heritage. Report prepared for the Australian Government Department of Sustainability, Environment, Water, Population and Communities on behalf of the State of the Environment 2011 Committee. Canberra: DSEWPaC.
 UNESCO. 1972. Convention concerning the protection of the world cultural and natural heritage Adopted by the General Conference at its seventeenth session. Paris.
 UNESCO. 1994. Expert Meeting on the “Global Strategy” and thematic studies for a representative World Heritage List (UNESCO Headquarters, 20 – 22 June 1994). Doc. WHC-94/CONF.001/INF.4. Paris, UNESCO World Heritage Centre.
Varriale, Roberta. 2021a. Underground Built Heritage: A Theoretical Approach for the Definition of an International Class. Heritage 2021. 4.: 1092–1118. https://doi.org/10.3390/ heritage4030061
 Varriale, Roberta. 2021b. A Methodological Framework for the Underground Built Heritage Classification. 31-43. In Underground Built Heritage valorization, A Handbook Proceedings of the First Underground4value Training School, edited by Giuseppe Pace and Renata Salvarani.
WTWHA. 1998. Review of Aboriginal Involvement in the Management. Australia.