بررسی ارتباط سازمان فضایی و شیوۀ زندگی در خانه‌های حیاط‌دار دهۀ پنجاه تا نود شهر ایلام

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی

2 استادیار گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در حوزۀ محیط و رفتار،سازمان‌دهی فضایی خانه و شیوۀ ‌زندگی همواره در یک ارتباط دوسویه بایکدیگر بوده‌اند. تغییرات سازمان‌دهی فضایی خانه‌ به‌شکلی کاملاً ملموس بر شیوۀ زندگی ساکنانش تأثیرگذار بوده است. شیوۀ زندگی در هر خانه در ارتباط مستقیم با فرهنگ، فعالیت‌های روزمره و قوانین اهالی خانه است که تغییرات آن‌ها قابل مشاهده و کاوش می‌باشد. با بررسی شیوۀ زندگی نیز می‌توان به فهم و خوانشی درست از علل شکل‌گیری فضاهای داخلی خانه‌ها و درنتیجه تغییرات سازمان‌دهی آن‌ها رسید. در راستای رسیدن به این هدف، نمونه‌هایی از خانه‌های معاصر حیاط‌دار شهر ایلام از دهۀ پنجاه تا نود به‌طور جداگانه در هر دهه انتخاب شده است که همگی آن‌ها دو ویژگی مهم دارند: یکی اینکه در شهر شاخص نیستند و عمومیت بیشتری دارند؛دیگر اینکه برای مطالعۀ رفتاری داخل خانه‌ها قابل دسترس‌اند. نمونه‌ها به‌ترتیب براساس دهه و محل قرار‌گیری حیاط نسبت به ساختمان ازA1 تا اE4 کدگذاری شده‌اند. روش تحقیق در این پژوهش موردی، ترکیبی است شامل روش‌های تفسیری و تطبیقی با استفاده ازمطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده و دسته‌بندی داده‌های رفتار و شیوۀ زندگی، به‌دست‌آمده از مصاحبه با ساکنان توسط نرم‌افزار مکس‌کیودا. نتایج نشان از تغییرات در سازمان‌دهی فضایی خانه‌های حیاط‌دار شهر ایلام دارد. این تغییرات فقط مرتبط به محل قرار‌گیری حیاط نسبت به ساختمان نیست، بلکه مربوط به دهۀ ساخت خانه نیز هست و با توجه به تغییرات در فرهنگ و شیوۀ زندگی اهالی شهر قابل پیگیری است. با توجه به این پژوهش، این تغییرات مربوط به تعداد فضاها، نام آن‌ها، محل قرار‌گیری در پلان، همچنین نوع و تعداد فعالیت‌های هرکدام در دهه‌های مختلف از پنجاه تا نود است؛ امابا توجه به فرهنگ غنی مردم کرد بومی، همچنان در شیوۀ زندگی ساکنان اهمیت به مهمان و جانمایی بهترین قسمت خانه به فضای پذیرایی مشاهده می‌شود. حیاط نیز ازجمله فضاهایی است که تقلیل کاربری و تغییر مبلمان داشته که در بحث‌ها بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


آلتمن، ایروین. 1382. محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو، ازدحام. ترجمۀ علی نمازیان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
الکساندر، کریستوفر . 1387. زبان الگو: شهرها. ترجمۀ رضا کربلایی‌نوری. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
بحرینی، حسین. 1386. فرایند طراحی شهری. تهران:دانشگاه تهران.
برادران هروی، فاطمه،و مهدی حمزه‌نژاد. 1400. خوانش انواع حرکت در مسکن بر مبنای فرهنگ حریم معاصر، نمونۀ موردی: سه خانۀ برگزیدۀ معماری معاصر ایران. فصلنامۀ علمی معماری و شهرسازی ایران، ۲۲:۲۶۹ـ۲۸۲.
بهادری، منصور، رضا منصوری، و زکریا سلیمانی. 1395. معماری امروزما. تهران: رصد علم.
پاکزاد، جهانشاه.1385.مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
حائری مازندرانی، محمدرضا. 1388. خانه، فرهنگ، طبیعت، بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به‌منظور تدوین فرایند طراحی خانه. تهران:مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی مرکز شهرسازی و معماری ایران.
حمزه‌نژاد، مهدی، و مهسا رادمهر. 1396. تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران. مطالعات معماری ایران، ش. 11: 145ـ۱۶۸.
دانشگر مقدم، گلرخ. 1389.معماری و محیط طبیعی، کاربست رویکرد اکولوژیک در تحلیل تعامل انسان و طبیعت در محیط انسان‌ساخت. پایان‌نامه جهت دریافت درجۀ دکتری معماری. دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا:دانشکدۀ معماری.
راپاپورت، آموس. 1388. نظریه،فرهنگ و مسکن. ترجمۀ لیلا عمادی اللهیاری. فصلنامۀآبادی،ش. ۶۱ و ۶۲: ۱۱۶ـ۱۲۵.
ــــــــــ. 1391. فرهنگ، معماری و طراحی. ترجمۀ ماریا برزگر و مجید یوسف نیاپاشا. ساری: شلفین.
طاهری سرمد، فائزه، و علیرضا عینی‌فر، و آزاده شاهچراغی. 1400. مطالعۀ تطبیقی خانه‌های تاریخی و معاصر کرمانشاه به‌منظور شناسایی شیوه‌های توانمندسازی خرد فضاها. معماری و شهرسازی آرمانشهر 35 (14): 133ـ148.
فون مایس، پی‌یر.1386.نگاهی به مبانی معماری، از فرم تا مکان. ترجمۀ سیمون آیوازیان. تهران: دانشگاه تهران.
لطیفی،محمد، و محمدجوادمهدوی‌نژاد. 1401. معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان برپایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀموردی: خانه جنگجویان. مطالعات معماری ایران 21 (11): 185ـ203.
لنگ، جان. 1381. آفرینش نظریۀ معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
مداحی، سید مهدی، و غلامحسین معماریان. 1396. ﺧﻮاﻧﺶ پیوند سازمان‌دهی ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻴﻮۀ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮﻣﻲ (مطالعۀ موردی: شهر بشرویه). مسکن ومحیط روستا 164 (37): 69ـ84.
مرتاض هجری، محمد، سید عباس یزدانفر، و سیدباقر حسینی. 1400. بررسی روابط متقابل سبک زندگی و سازمان فضایی خانه، مورد مطالعه: خانه‌های مسکونی شهرستان رشت. مطالعات معماری ایران 19: 193ـ213.
معروفی، حسام، محمدرضا بمانیان، و منصور یگانه. 1400. تبیین عوامل کالبدی رفتار فضایی در خانه‌های سنتی شهر میبد. مطالعات محیطی هفت حصار35: 31ـ46.
Alexander, Christopher. 1977. A Pattern Language. New York:Oxford University Press.
Gump, Paul V. and Adelberg, Bettina. 1978. Urbanism from the Perspective of Ecological Psychologists, Environment and Behavior 10 (2), Sage Publication, Inc.
Nadoomi, R.,A. Sharghi, M. Sheybani, and B. Saleh Sedghpour. 2022. The Implication of Spatial-dispersion Theory in Housing Genotypes of Boushehri Historic and Contemporary Houses. Heritage Science 10 (180): 2-22, https://doi.org/10.1186/s40494-022-00783-6.
An Interdisciplinary Cross-Cultural Study.Edited by S. Kent. Cambridge: Cambridge University Press.
Zamani, M., M. Kheirollah, M.J. Asghari, H.Rezaee, and F. Vafaee. 2022. Evaluating the Impact of Architectural Space on Human Emotions Using Biometrics Data. Creative City Design5(2): 65-80.