استراتژی‌های حمل بار در عصر هخامنشی با تکیه بر شناسایی روش‌های حمل مصالح سنگی در تخت‌جمشید

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت ‌مدرس

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه تربیت ‌مدرس

3 دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت ‌مدرس

چکیده

جابه‌جایی مصالح در محورهای افقی و عمودی،یکی از چالش‌های اساسی در ساخت همۀ ابنیه ازجمله بناهای تاریخی است. معماران و مهندسان تمدن‌های باستان،راهبرد‌های ساده ولی کاربردی برای حل این چالش‌ها توسعه دادند. در معدود پژوهش‌های محققان، حوزۀ فناوری تاریخی ساختمان موضوع حمل بار در دنیای باستان مورد توجه قرار گرفته، اما پاسخی قاطع برای ابزارها و روش‌های حمل مصالح در بخش‌های مختلف فرایند استخراج تا اجرا وجود ندارد. تمدن هخامنشی ازجمله تمدن‌های برجستۀ تاریخی بوده و مجموعه تخت‌جمشید به‌عنوان شاخص‌‌ترین پروژۀ این تمدن، دربرگیرندۀ دستاوردهای بدیع مهندسی و هنری است. با توجه به استفاده از قطعات سنگی بسیار بزرگ و سنگین در ساخت این مجموعه، و به‌ویژه مسیر‌های طولانی میان معادن برداشت سنگ و محلکاربرد آن‌ها، استفاده از راهکارهای هوشمندانه و ابزارهای کارآمد برای فائق آمدن بر مشکلات جابه‌جاییمصالح،اهمیتی ویژه داشت. در این مقاله،نویسندگان در جست‌وجوی شناسایی استراتژی‌های به‌کار گرفته‌شده توسط سازندگان هخامنشی برآمده‌اند؛بدین منظور با بررسی روش‌های حمل بار در تمدن‌های پیش از هخامنشی یا هم‌عصر با آنان، که مطابق با شواهد تاریخی تأثیر قابل توجهی بر شکل‌گیری فرهنگ معماری هخامنشی داشته‌اند، به فرضیه‌پردازی درخصوص روش‌های حمل مصالح در فرایند ساخت تخت‌جمشید پرداخته‌اند. شواهد باستانی، برداشت‌های میدانی، و داده‌های جغرافیایی در بستری از تاریخ فناوری معماری، پارامترهایی هستند که محققان حاضر برای شناسایی صحت فرضیات خود بر آن‌ها اتکاکرده‌اند.نتایج این تحقیق نشان از آن دارد کهبنا بر موقعیت شیب طبیعی زمین، ماشین‌هایساده متکی بر چرخ و سورتمه، برای حمل بار بر روی زمین مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در دامنه‌های با شیب بسیار تند استفاده از صفه‌بندی‌های محدود نیز دور از انتظار نیست. مواجهه با آب برای سازندگان چالش‌برانگیز نبوده است و شناورها یا پل‌های موقت برای انتقال بار کاربرد می‌یافتند.جرثقیل‌هایی متشکل از قرقرۀ مرکب و طناب محتمل‌ترین راه برای بالابردن مصالح سنگین در محور عمودی است.

کلیدواژه‌ها


اصفهانیان، وحید. 1396. مکانیک سیالات.تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
امان‌اللهی، حمید. 1389. بررسی‌های اخیر معادن سنگ هخامنشی حوزۀ مرودشت. مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، ش. 48: 37ـ48.
شبیری، اباذر. 1396. درآﻣﺪی ﺑﺮ آﺑﯿﺎری و ﮐﺸﺎورزی در ﭘﺎرس ﺑﺎﺳﺘﺎن: دﺷﺖﻫﺎی ﭘﺎرﺳﻪ - ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد در دورۀ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ. ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد 2،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎی ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻣﺮﻣﺖ،ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ،ﻣﻌﻤﺎری، زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ،ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﯽ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد: 58ـ77.
شاپورشهبازی، علیرضا. 1389. راهنمای مستند تخت‌جمشید. شیراز: بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد.
عسکری چاوردی، علیرضا. 1385.کتاب‌نامۀ آثار باستانی فارس، هفتاد سال پژوهش باستان‌شناسی در ناحیۀ فارس. تهران: کازرونیه.
فرشاد، مهدی. 1376. تاریخ مهندسی در ایران.تهران: گویش.
کرفتر، فردریش.1388. طرح‌های بازسازی تخت‌جمشید. ترجمۀ فرانک بحرالعلومی شاپورآبادی. 1388. شیراز: بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد.
کرمی، حمیدرضا، و فرزانهگرامی. 1396. ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد. شیراز: بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد.
محمدی خبازان، سهند، و میترا حبیبی. 1401. بازخوانی کالبد و کارکرد در کاخ آپادانا مبتنی بر منابع کهن هندوایرانی. معماری اقلیم گرم و خشک،ش. 16: 23ـ36.
معتمدمنش، مهدی. 1397. معماری سلطنتی هخامنشی: نمادی از فناوری و خرد انسانی در عهد باستان. مطالعات معماری ایران،ش. 13: 5ـ32.
نیکول، ماری بی. 1393. بندهای باستانی دره درودزن. ترجمۀ محمدجعفر ملک‌زاده. شیراز: نوید شیراز.
Abdi, Kamyar. 2001. Nationalism, Politics, and the Development of Archaeology in Iran. American Journal of Archaeology 1: 51-76.
Arnold, Dieter. 1991. Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry. New York: Oxford University Press.
Bessac, Jean C. 2010. Le mégalithisme antique au Proche-Orient: idées reçues et données nouvelles. Syria 87: 173-190.
Briant, Pierre. 2018. From the Indus to the Mediterranean: The Administrative Organization and Logistics of the Great roads of the Achaemenid Empire. Wiley: 185-201.
Clarke, Somers, and Reginald Engelbach. 1930. Ancient Egyptian Masonry: The Building Craft, London: Oxford University Press.
Coulton, John J. 1974. Lifting in Early Greek Architecture.The Journal of Hellenic Studies 94: 1-19.
Dieulafoy, Marcel. 1886. A Suse. journal des fouilles. Paris: Librairie Hachette.
-----------. 1890. L'Acropole de Suse d'après les fouilles exécutées en 1884, 1885, 1886. Paris: Hachette.
Drachmann, Aage G. 1963. The Mechanical Technology of Greek and Roman Antiquity. Copenhagen: Munksgaard.
Fitchen, John. 1986. Building Construction Before Mechanization. Chapter7 &10. Boston: The MIT Press.
Frankfort, Henry. 1970. The Art and Architecture of the Ancient Orient. Harmondsworth: Penguin.
Gondet, Sebastien. 2015. Strategies for the Operation of Stone in Persepolis. Ghent: Ghent University, Iranica Antiqua: 279-327.
Guidi, Giolj F, et al. 2017. Preliminary Diagnostic Study of the Stone on the Persepolis Terrace in From Palace to Town.vol. 1.Topography, Diagnostic and Conservation, ed. Askari Chaverdi, Alireza and Callieri. Rome: Pierfrancesco.
Henkelman, Wouter F. M., Jones, Charles E., and Stolper, Matthew W. 2017. Persepolis Administrative Archives, in Encyclopædia Iranica.online edition. https://www.iranicaonline.org/articles/persepolis-admin-archive (accessed 21 Aug. 2020).
Harrell, James A., and Per Storemyr. 2009. Ancient Egyptian quarries. Geological Survey of Norway. Special Publication: 6-50.
Haubold, Johannes. 2012. The Achaemenid Empire and the Sea. Mediterranean Historical Review 27 (1): 5-24.
Hobhouse, Christopher. 1937. 1851 and the Crystal Palace. E.P. The University of Michigan: Dutton, Incorporated.
Konstantinidis, Dimitrios, and Nicos Makris. 2005. Earthquake Analysis of Multi-drum Columns. Earthquake Resistant Engineering Structures: 115-125.
Lecoq, Pierre. 1997. Les irisai fions de la Perse achéménide. France: Éditions Gallimard.
Motamedmanesh, Mahdi. 2016. Authenticity and Restoration: The Benefits ofHistorical Studies on Re-examining the Implemented Restorations in Persepolis. Arts 5, 1 (2): 1-19
-----------. 2018.The Secret of Zoomorphic Imposts: A New Reading of the Achaemenids’Roofing Systems, in Building Knowledge, Constructing Histories. vol.2, ed. Ine Wouters et al. (Brussels: CRC Press): 959–966.
-----------. 2021. Precursors of Aseismic Design: The Case of Achaemenid Monumental Architecture. History of Construction Cultures. vol. 2: 9-16.
-----------. 2022. Achaemenid Building Technology: The Key to a New Reading of Royal Achaemenid Architecture. Journal of the Society of Architectural Historians 81 (3): 299-319.
Mousavi, Ali. 2002. Persepolis in Retrospect: Histories of Discovery and Archaeological Exploration at the Ruins of Ancient Parseh. Ars Orientalis: 209-251.
-----------. 2005. Ernst Herzfeld, Politics, and Antiquities Legislation in Iran, inErnst Herzfeld and the Development of Near Eastern Studies.1900–1950, ed. AnnC. Gunter and Stefan R. Hauser (Leiden: Brill): 445–75.
Nylander, Carl. 1970. Ionians in Pasargadae. Stockholm: Uppsala.
Partridge, Robert B. 1996. Transport in Ancient Egypt. Chapter 20.Canada: Rubicon.
Pierattini, Alessandro. 2018. Early Greek Stone Construction and the Invention of the Crane. University of Notre Dame, Notre Dame, USA: 1053-1059.
Root, Margaret Cool. 2015. Achaemenid Imperial Architecture: Performative Porticoes of Persepolis. inPersian Kingship and Architecture: Strategies of Power in Iran from the Achaemenids to the Pahlavis, ed. Sussan Babaie and Talinn Grigor, (London: London: I. B. Tauris): 1-64.
Russell, John M. 1987. Bulls for the Palace and Order in the Empire: The Sculptural Program of Sennacherib's Court VI at Nineveh. The Art Bulletin 69 (4): 520-539.
Stronach, David. 1978. Pasargadae. Oxford: Clarendon Press.
Talebian, Mohammad-Hassan. 2010. A Review of Research and Restoration Activities at Parsa-Pasargadae: Analysis, Evaluation and Future Perspectives,in World of Achaemenid Persia:History, Art and Society in Iran and the Ancient Near East, ed. John Curtisand St John Simpson (London: I. B. Tauris): 299-307.
Tilia, Ann B. (1968). A study on the Methods of Working and Restoring Stone and on the Parts Left Unfinished in Achaemenian Architecture and Sculpture. East and West 18 (1): 67-95
-----------. 1972. Studies and Restorations at Persepolis and other Sites of Fars 1. Rome: IsMEO.
-----------. 1978. Studies and Restorations at Persepolis and other Sites of Fars 2. Rome: IsMEO.
Trigger, B. 1990. Monumental Architecture: A ThermodynamicExplanation of Symbolic Behaviour. World Archaeology 22 (2): 119-132.
Wright, George R. 2000. Ancient Building Technology 1. Leiden: Brill.
-----------. 2005. Ancient Building Technology 2. Leiden: Brill.
-----------. 2009. Ancient Building Technology 3. Leiden: Brill.
Zareʿ, Azam. 2004. Petrographical Studies at Persepolis. Annual Report of Research Foundation of Parsa-Pasargade 1/1: 97-110