1
دانشکده هنر و معماری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی
2
دانشکده مهنـدسی معـماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
10.22052/jias.2023.245873.0
چکیده
آذربایجان یکی از مناطق با سابقه در فرهنگ و هنر ایران است که شناخت معماری آن ضروری است. برای شناخت معماری و هنر این منطقه نباید بر مرزهای کنونی تکیه کرد بلکه باید بیاد آوریم که در گذشته ای نه چندان دور این منطقه دارای رابطه در تبادل اندیشه ها، انگیزه ها و پیشه وران در زمینه های هنر و معماری با سرزمین های اطراف از جمله اَران (جمهوری آذربایجان) بوده است. در کالبد معماری اسلامی مسجد جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است که با توجه به ثبات الگوی رفتاری در آن می توان فارغ از مرزهای سیاسی و در گستره مرزهای فرهنگی به گونه شناسی آن پرداخت. هدف این تحقیق شناخت ویژگی های مساجد تبریز و باکو در دوران قاجار و دسته بندی آنها بر اساس خصوصیات کالبدی و در نهایت گونه شناسی است. جهت دستیابی به هدف مذکور از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است و جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. در این مقاله ابتدا مساجد تاریخی در هر دو شهر که شامل 28 مسجد است شناسایی و اندام هایی با اهمیت تعریف خواهد شد و سپس با توجه به این اندام ها و ترکیب اجزا کالبدی به گونه شناسی آنها پرداخته خواهد شد و در ذیل معرفی هر گونه ویژگی های بارز آنها مورد مطالعه خواهد گرفت. مساجد این مناطق بر سه گونه است که عبارتند از: مساجد گنبد خانه ای، مساجد گنبد خانه ای با رواق اطراف و مساجد شبستانی. گونه شبستانی فقط آذربایجان قابل شناسایی است و گونه های گنبد خانه ای و گنبد خانه ای با رواق اطراف در هر دو منطقه موجود است.
)