معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر فرادکتری گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس استادیار گروه معماری و طراحی شهری، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی،

2 استاد، گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

معماری بومی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین «اشکال سازمان‌دهی اجتماعی فضا» که فهم آن از طریق درک پیوند میان کالبد معماری و زندگی و فرهنگ جاری در آن ممکن می‌شود، بخشی از پیوستگی فرهنگی‌تاریخی معماری ایرانی را تشکیل می‌دهد که شناخت و بازیابی الگوهای رایج آن می‌تواند نقش مؤثری در پیشبرد تلاش معمار معاصر در حفظ هویت و اصالت فرهنگی در عین کارآمدی فضا و خلق میراث باارزش برای نسل‌های آینده ایفا نماید؛ همچنین معیاری در تشخیص ایرانی و غیرایرانی بودن الگوهای معماری نیز فراهم می‌آورد. در این راه تأکید می‌گردد این نگاه به‌معنی بازتولید الگوها و فضاهایی نیست که در روزگار معاصر از آن‌ها عبور شده است بلکه بیشتر به‌معنی فهمیدن نحوۀ ارتباط معماری با انسان و محیط پیرامونش و توسعۀ آن به فضای معاصر است. این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی با راهبرد نمونۀ موردی و بهره گرفتن از افزونۀ اسپیس سینتکس سعی دارد ضمن تشریح روابط ریاضی حاکم بر فضا در مفاهیمی چون عمق فضایی، ارزش کنترل، ارزش انتخاب، یکپارچگی و انتروپی، با ارزیابی و تحلیل رابطه بین همنشینی فضاها به کشف مفاهیمی که از معماری گذشته می‌تواند در معماری امروز نقش ایفا نماید، بپردازد. همچنین با مبنا قرار دادن ارزش‌های مورد اشاره و حفظ موقعیت و روابط میان فضاهای مختلف در گراف، یک الگو را به زبان معاصر بیان نماید. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که اگرچه تفاوت ساختاری بین معماری گذشته و معماری معاصر در ضوابط توده‌گذاری وجود دارد، می‌توان با استفاده از مفصل‌های ارتباطی و فضاهای بینابینی، پیکره‌بندی فضایی یک الگو را به فضای معماری معاصر تسرّی داد و  امکان تداوم هویت معماری گذشته در معماری معاصر را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


ـ آزادارمکی، تقی. 1383. نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سروش.
ـ آصفی، مازیار، و الناز ایمانی. 1395. بازتعریف الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی‌اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه‌های سنتی. پژوهش‌های معماری اسلامی 4 (2): 56ـ73.
ـ الکساندر، کریستوفر. 1386. معماری و راز جاودانگی، راه بی‌زمان ساختن. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ـ ـــــــ . 1392. سرشت نظم. ترجمۀ رضاسیروس صبری و علی اکبری. جلد اول: پدیدۀ حیات. تهران: پیام.
ـ باندی، جان آدریان، و اوپالوری‌سیواراماچاندرا مورتی. 1394. نظریۀ گراف و کاربردهای آن. ترجمۀ دارا معظمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ بانی‌مسعود، امیر. 1389. معماری غرب: ریشه‌ها و مفاهیم. تهران: هنر معماری قرن.
ـ بحرینی، سید حسین، و سوده تقابن. 1390. آزمون کاربرد روش چیدمان فضا در طراحی فضاهای سنتی شهری؛ نمونۀ موردی: طراحی محور پیاده امامزاده قاسم(ع). هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی 3 (4): 5ـ18.
ـ پپونیس، جان. 1388. معرفی نحو فضا. ترجمۀ پرهام میردامادی، پگاه خیری و شاهد ولید مغربی. شهر و ساختمان 41 و 42: 25ـ29.
ـ پرویزی، الهام، محمدرضا بمانیان، و محمدجواد مهدوی‌نژاد. 1394. رویکردی نو در تبیین عناصر هویت‌ساز معماری جهت ارتقای هویت کالبدی بافت‌های تاریخی؛ نمونۀ موردی: محله امامزاده یحیی (عودلاجان شرقی). شهرنگار 6 (11): 65ـ75.
ـ پلامین، رابرت. 1380 . ژنتیک رفتاری. ترجمۀ محمدرضا نیکخو و هامایاک آوادیس‌یانس. تهران: مهتاب.
ـ جمشیدی، محمود. 1382. ملاحظاتی در مورد نظریۀ نحو فضا. جستارهای شهرسازی 6: 20ـ25.
ـ حبیبی، امین، الهام فلاحی، و سینا کرمی‌راد. 1398. آموختن از گذشته، کاربست نحو فضای خانۀ عطروش و محتشم شیراز در تداوم حس تعلق مکان ویلاهای معاصر. معماری اقلیم گرم و خشک 7 (10): 227ـ249.
ـ حمزه‌نژاد، مهدی، و مهسا رادمهر. 1396. تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران؛ بررسی موردی: سازمان میراث‌فرهنگی کشور، حسین امانت. مطالعات معماری ایران 6 (11): 145ـ168.
ـ حیدری، علی‌اکبر، عیسی قاسمیان‌اصل، و مریم کیایی. 1396. تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا؛ مطالعۀ موردی: مقایسه خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان. شهر ایرانی اسلامی 7 (28): 21ـ33.
ـ خان‌احمدی، زهرا، و ستاره زینل‌زاده. 1393. بررسی تطبیقی تأثیرات ساختار فضایی بر میزان محرمیت خانه‌های معاصر و سنتی ایران به روش تحلیلی اسپیس سینتکس؛ نمونۀ موردی: خانه‌های سنتی قاجار و معاصر تهران. اولین کنگرۀ بین‌المللی افق‌های جدید در معماری و شهرسازی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس. https://civilica.com/doc/380987/
ـ دیده‌بان، محمد، شهرام پوردیهیمی، و امید ریسمانچیان. 1392. روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. مطالعات معماری ایران 2 (4): 37ـ64.
ـ ذوالفقارزاده، حسن، و پدرام حصاری. 1393. نظریۀ بوم‌شناسانه به معماری زیستگاه‌ها. مسکن و محیط روستا 33 (145): 29ـ44.
ـ رنجبرکرمانی، علی‌محمد، و امیر ملکی. 1396. بازخوانی «الگوی فضای میانی» در معماری ایران زمین. مطالعات معماری ایران 6 (11): 23ـ41.
ـ رنجبری، بهزاد، و رسام مشرفی. 1381. تفکر سیستمی و سیستم‌های متفکر. تدبیر 13 (130): 47ـ53.
ـ ریسمانچیان، امید، و سایمون بل. 1389. شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی 2 (43): 49ـ56.
ـ ریسمانچیان، امید، و سایمون بل. 1390. بررسی جداافتادگی بافت‌های فرسوده در ساختار شهر تهران به روش چیدمان فضا. باغ نظر 8 (17): 69ـ80.
ـ زارعی، سعیده، و منصور یگانه. 1397. تحلیل نقش هم‌پیوندی فضاها در روابط اجتماعی خانه‌های سنتی کاشان. مدیریت شهری 17 (52): 81ـ91.
ـ ـــــــ و ـــــــ . 1398. تحلیل ارتباط همگنی و توزیع‌پذیری با پایداری روابط اجتماعی در فضاهای خانه‌های سنتی ایران. معماری و شهرسازی پایدار 7 (1): 99ـ111.
ـ سالینگروس، نیکاس آنجلوس. 1394. طراحی الگوریتمی پایدار. ترجمۀ حامد زرین‌کمری و مریم معیری‌نیا. تهران: پیام.
ـ سلطانی، سحر، و آزاده خاکی. 1393. بررسی خوانایی در فضای کار با استفاده از روش تحلیلی نحو فضا؛ نمونۀ موردی: ساختمان اداری در مرحلۀ پیش از ساخت. همایش ملی نظریههای نوین در معماری و شهرسازی. قروین: دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین. https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=17500
ـ سلطانی‌فرد، هادی، حسین حاتمی‌نژاد، مصطفی عباس‌زادگان، و احمد پوراحمد. 1393. تحلیل دگرگونی بافت تاریخی شهر سبزوار با استفاده از تئوری چیدمان فضا (1285ـ1385ش). فضای جغرافیایی 14 (48): 163ـ179.
ـ سیادتان، سعیدرضا، و محمدرضا پورجعفر. 1393. آزمون کاربرد گراف توجیهی در معماری ایرانی‌اسلامی؛ نمونه‌های موردی: خانۀ رسولیان یزد، خانه‌ای در ماسوله. نقش جهان 4 (3): 27ـ42.
ـ شایگان، داریوش. 1379. بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. تهران:‌ امیرکبیر.
ـ شکوهی، مهشید. 1388. ارتقای عملکردی‌ـ کالبدی گذر تاریخی هفت منبر. نامه معماری و شهرسازی 2 (3): 57ـ64.
ـ ضرغامی، اسماعیل، جمال‌الدین مهدی‌نژاد، و پوریا سعادتی‌وقار. 1396. نقش مؤلفه‌های بصری بر خوانش ادراکی فضا توسط ناظر با تکیه بر نحو فضا؛ نمونۀ موردی: موزه هنرهای معاصر تهران. سومین همایش ملی معماری و شهر پایدار. تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. https://civilica.com/doc/738393/
ـ صدوقی، آرزو، غلامحسین معماریان، سیدمحسن فاطمی، و حسام کمالی‌پور. 1390. رویکرد کیفی در آموزش نظری معماری، مفهوم مکان در کلاس درس سیر اندیشه‌ها. فناوری آموزش 5 (3): 133ـ143.
ـ طباطبائی‌ملاذی، فاطمه، و ژاله صابرنژاد. 1395. رویکرد تحلیلی نحو (چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم؛ نمونۀ موردی روستای لافت. مسکن و محیط روستا 35 (154): 75ـ88.
ـ عباس‌زادگان، مصطفی. 1381. روش نحو فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد. مدیریت شهری 3 (9): 64ـ75.
ـ فاضلی، نعمت‌الله. 1387. مدرنیته و مسکن (رویکردی مردم‌نگارانه به مفهوم خانه، سبک زندگی روستایی و تحولات امروزی آن). تحقیقات فرهنگی ایران 1 (1): 25ـ63.
ـ فتحی، حسن. 1382. ساختمان‌سازی با مردم. ترجمۀ علی اشرفی. تهران: دانشگاه هنر.
ـ کلاوال، پل. 1390. جغرافیای نو. ترجمۀ سیروس سهامی. مشهد: سازمان چاپ.
ـ کمالی‌پور، حسام، غلامحسین معماریان، محسن فیضی، و محمدفرید موسویان. 1391. ترکیب شکلی و پیکره‌بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسۀ تطبیقی عرصه‌بندی فضای مهمان در خانه‌های سنتی کرمان. مسکن و محیط روستا 31 (138): 3ـ16.
ـ کیائی، مهدخت، حسین سلطانزاده، و علی‌اکبر حیدری. 1398. سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا؛ مطالعۀ موردی: خانه‌های شهر قزوین. باغ نظر 16 (71): 61ـ76.
ـ مجتهدزاده، غلامحسین. 1383. بررسی سیاست‌های محلی مسکن در ایران و انگلیس. هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی 17 (17): 19ـ30.
ـ مداحی، سید مهدی، و غلامحسین معماریان. 1395. تجزیه و تحلیل پیکره‌بندی فضایی خانه‌های بومی با رویکرد نحو فضا؛ نمونۀ موردی: شهر بشرویه. مسکن و محیط روستا 35 (156): 49ـ66.
ـ مسعودی‌نژاد، رضا. 1386. مقدمه‌ای بر اسپیس سینتکس. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ـ معماریان، غلامحسین. 1381. نحو فضای معماری. صفه 12 (35): 75ـ83.
ـ ــــــــ و محمدعلی طبرسا. 1392. گونه و گونه‌شناسی معماری. نشریه علمی‌پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران (6): 103ـ114.
ـ مفتخر، زهرا، کورش مؤمنی، و محمد دیده‌بان. 1400. تناسبات حیاط خانه‌های سنتی شهر بهبهان (دورۀ قاجار و پهلوی اول). پژوهش‌های معماری اسلامی 9 (31): 61ـ84.
ـ ملازاده، عباس، وحید بارانی‌پسیان، و محمد خسروزاده. 1391. کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. مدیریت شهری 10 (29): 81ـ90.
ـ مهدوی‌نژاد، محمدجواد. 1383. معماری پیشرو و پیوند با گذشته: جستاری از منظر هویت بر آیندۀ معماری کشورهای اسلامی. آبادی (46): 6ـ11.
ـ مهدوی‌نژاد، محمدجواد، محمدرضا بمانیان، و ندا خاکسار. 1389. هویت معماری؛ تبیین معنای هویت در دوره‌های پیشامدرن، مدرن و فرامدرن. هویت شهر 5 (7): 113ـ122.
ـ مهدوی‌نژاد، محمدجواد، فرهاد تهرانی، و علی کرم.1390. بازشناسی هوشمندی در سازمان فضایی خانه‌های سنتی ایران. اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز. https://civilica.com/doc/128805/
ـ مهدوی‌نژاد، محمدجواد، و شقایق شهری. 1393. معاصرسازی الگوی مسکن بومی تهران با کاربرد روش‌های مقداری. هویت شهر 8 (20): 31ـ44.
ـ نجارنژاد مشهدی، مرجانه، خسرو افضلیان، مهدی شیبانی، و سید مسلم سیدالحسینی. 1400. درک سرشت الگوهای ماندگار معماری ایران (با انطباق مفهوم ماندگاری از دیدگاه کریستوفر الکساندر؛ بر الگوهای معماری. اندیشۀ معماری 5 (9): 1ـ18.
ـ نصر، طاهره. 1394. جایگاه پارادایم معماری مسکن در سیمای امروز شهر ایرانی اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی 6 (22): 67ـ78.
ـ نقی‌زاده، محمد. 1379. رابطۀ هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی. هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی (7): 79ـ91.
ـ ــــــ . 1394. تأملاتی در تعامل با فرهنگ‌ها در زمینۀ نظریه‌ها و اصطلاحات؛ نمونه: فضا و مکان. مطالعات معماری ایرانی 4 (8): 89ـ106.
ـ ــــــ . 1395. مسکن اسلامی (مبانی نظری تا جلوه‌های عینی در گذشته و حال).  اندیشۀ معماری 1 (2): 47ـ67.
ـ همدانی‌گلشن، حامد. 1394. بازاندیشی نظریۀ «نحو فضا»، رهیافتی در معماری و طراحی شهری؛ مطالعۀ موردی: خانۀ بروجردی‌ها، کاشان. هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی 20 (2): 85ـ92.
ـ یزدانفر، عباس، مهناز موسوی، و هانیه زرگردقیق. 1388. تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدودۀ بارو با استفاده از تکنیک اسپیس سینتکس. راه و ساختمان 7 (67): 58ـ69.