نقش ساختار بازارچه‌های سنتی بازار تبریز در ماندگاریِ ذهنی فضا و عمقِ دسترسی کاربران

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

4 استاد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

موضوع مقاله دربارۀ بررسی و تحلیل پیکره‌‌بندی و ساختار هندسی فضاها در بازارچه‌های تجاری به‌منظور بهینه‌سازی و افزایش کیفیت فضایی بازارچه‌های تجاری است. رویکرد نظری پژوهش مبتنی بر نظریۀ نحوِ فضاست که در آن به بررسی متغیرهایی چون ساختار هندسی بازارها اعم از طول و عرض متوسط مغازه‌ها و مسیرهای حرکتی، تعداد و انواع محورهای حرکتی و تعداد گره‌ها در این بازارها پرداخته می‌شود. در راستای دستیابی به این هدف، شناخت عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر میزان آنتروپی، خوشه‌بندی، عمقِ فضا، الگوی دسترسی کاربران و الگوهای ساختاری بازارچه‌‌ها و تحلیل تطبیقی این الگوها متناسب با نیازها و الزامات تجاری امروزی مورد مطالعه قرار گرفته است. روش به‌کاررفته در این پژوهش، روش همبستگی با روش تحلیل محتوا و تحلیل نرم‌‌افزاری است. به ‌این ‌ترتیب که در بخش کمّی کردن ویژگی‌های کیفی فضا و تحلیل آن از داده‌‌های حاصل از نمودار‌ها، گراف توجیهی و نرم‌‌افزار دپث‌مپ برای هفت نمونه از بازارچه‌‌های موجود در بازار تبریز به‌عنوان نمونه‌های موردی استفاده‌ شده است. در نهایت یافته‌‌های به‌‌دست‌آمده به‌وسیلۀ روش کیفی استدلال منطقی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است. برای گرد‌آوری اطلاعات نیز از روش‌های کتابخانه‌‌ای، مشاهده، برداشت، ترسیم و شبیه‌‌سازی نرم‌‌افزاری استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد بهینه‌ترین الگو برای یک مرکز تجاری خطی زمانی است که الگوی ساختاری پلان تک‌محوره باشد و هیچ گره یا تقاطعی در طول این محور وجود نداشته باشد. نسبت متوسط عرض مسیر حرکتی بر طول بازار نزدیک به ۱/۰ باشد و عمق مغازه‌های دورچین‌شده بیشتر از ۵/۲ برابر عرض متوسط مسیر نباشد. همچنین توجه به این مهم که مراکز تجاری دارای یک ورودی تعریف‌شده و خوانا و یک خروجی روی تک‌محور خود باشند، بسیار حائز اهمیت است و کیفیت فضایی را افزایش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


پیرنیا، محمدکریم، و غلامحسین معماریان. 1398. سبک‌شناسی معماری ایران. تهران: گلجام.
جلالی، سهند، زهرا حسینی، منصور یگانه، و محمدرضا بمانیان. 1399. تحلیل نقش هم‌پیوندی و پیوستگی فضا در ساختار ‌هندسی بازارچه‌های سنتی ایران (نمونه موردی: بازار تبریز). قزوین: اندیشۀ معماری.
رجبی، آزیتا. 1386. ریخت‌شناسی بازار. تهران: آگه.
زارعی، سعیده، و منصور یگانه. 1397. تحلیل نقش هم‌پیوندی فضاها در روابط اجتماعی خانه‌های سنتی کاشان. مدیریت شهری 17 (52): 81ـ91.
 Ashworth, G. 2005. Senses of Place: Senses of Time. London: Routledge.
 Geeitz, C. 1978. The Bazaar economy: Information and Search in Peasant Marketing. American Economic Review 68(2): 28-32.
 Hanachi, P., and S. Yadollahi. 2011. Tabriz Historical Bazaar in the Context of Change. The ICOMOS 17th General Assembly: 1028-1039.
 Haq, S. 1999. Can Space Syntax Predict Environmental Cognition? Space Syntax Second International Symposium 1-40.
 Hillier, B., A. Leaman, P. Stansall, and M. Bedford. 1976. Space Syntax. Environment and Planning B: Planning and Design 3(2): 147-185.
 Hillier, B., and J. Hanson. 1984. The Social Logic of Space. New York: Cambridge University Press.
 Hillier, B., A. Penn, J. Hanson, T. Grajewski, and J. XU. 1993. Natural Movement: or, Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design 20 (1): 29-66.
 Hillier, B., and A. Penn. 2004. Rejoinder to CarloRatti. Environment and Planning B: Planning and Design 31 (4): 501-511.
 Hillier, B., and L. Vaughan. 2007. The City as One Thing. Progress in Planning 67 (3): 205-230.
Hillier, B. 2007. Space is the Machine. London: Cambridge University Press.
Jiang, H., I. Medintz, B. Zhang, and C.A. Michels. 2000. Metabolic Signals Trigger Glucose-Induced Inactivation of Maltose Permease in Saccharomyces. Journal of Bacteriology 182 (3): 647-54.
Kinda Al_Sayed. 2018. Space Syntax Methodology, A Teaching Guide for the MRes/MSc Space Syntax Course (version 5). Bartlett School of Architecture. UCL.
 Khairunnisa, M., and L. Ju Tjung. 2019. The Development Plan of ‘Rusun’ Integrated Modern Market (case study: Grogol Market). IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 508.
 Masoudi Nejad, R. 2015. Trans-spatial Public Action. Social Media in Iran: Politics and Society after 2009 (8): 165-181.
 Mack, R. E. 2002. Bazaar to piazza: Islamic Trade and Italian Art. 1300-1600. Berkeley: University of California Press. California.
Makrí, M., and C. Folkesson. 2000. Accessibility Measures for Analyzes of Land Use and Traveling with Geographical Information Systems. Paper Presented at the Urban Transport Systems: Proceedings of 2nd KFB-Research Conference. Lund.
Manum, B. 2009. A-graph Complementary Software for Axial-line Analysis. Proceeding of the 7th International Space Syntax Symposium. Sweden: Stockholm.
 Mostafa, A., and F. Hassan. 2013. Mosque Layout Design: An Analytical Study of Mosque Layouts in the Early Ottoman period, Frontiers of Architectural Research 2 (4): 445-456.
 Ouria, M. 2019. Sustainable Urban Features and Their Relation with Environmental Satisfaction in Commercial Public Space: an Example of the Great Bazaar of Tabriz. Iran. International Journal of Urban Sustainable Development 11 (1): 1-22.
Penn, A. 2003. "Space Syntax and Spatial Cognition or Why the Axial Line?", Environment and Behavior. 3rd International Space Syntax Symposium 35 (1): 30-65.
 Turner, A. 2007. SalaScript Manual. Depthmap version 7.09.00.