هم‌زمان با رخدادهای سیاسی عصر قاجار و نیاز به ایجاد مرکزی جدید در غرب کشور، برای ایجاد امنیت و کنترل شورش‌ها و ناآرامی‌های رخ‌داده در ناحیه‌ای که امروز اراک خوانده می‌شود، فتحعلی‌شاه قاجار به یوسف‌خان گرجی دستورِ ساخت شهری نظامی در ناحیۀ عراق عجم می‌دهد؛ شهری که همانند نام‌های متعددش چون سلطان‌آباد، اراک و شهر نو، دگرگونی‌های بسیاری به خود دیده است. اراک از معدود شهرهای ایرانِ عصر قاجار است که ساخت آن بر اساس نقشه‌ای ازپیش‌طراحی‌شده انجام گرفته و در اصل به‌عنوان قلعه‌ای نظامی در ذهن بانیانش تصور می‌شده است. این شهر عناصر و ویژگی‌های شاخصی دارد که کمتر بدان پرداخته شده و مهم‌ترین آن‌ها میدان ارگ است. کارکرد نظامی شهر در اندک مدتی از معنی تهی شد و به‌تبع آن، میدان ارگ اراک که قلب شهر را تشکیل می‌داد، تحولات بسیاری به خود دید؛ در این میان، ساختمان‌های میدان ارگ نیز که علاوه بر بخش‌های مسکونی نظیر حمام‌ها، مدارس، مسجد و بناهای عمومی و دولتی متعدد بوده است، طی این دوران تجدید بنا یا تخریب شده‌اند. مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی سفرنامه‌ها، اسناد، نقشه‌ها و عکس‌های تاریخی به‌جامانده از میدان ارگ اراک، که به‌شیوۀ توصیفی‌تاریخی در این مقاله انجام شده است، نشان می‌دهد که با توجه به نقاط عطف تاریخی و برهه‌های حساس زمانی، در طول حیات شهر اراک، می‌توان سیر تحول میدان ارگ را در هشت مرحله بررسی نمود و در هر مرحله، دگرگونی‌های کالبدی رخ‌داده در ابنیۀ موجود در این میدان را شناسایی کرد؛ مراحلی که از زمان ساخت و پیدایش شهر تا امروز، دگرگونی‌های اراک از شهری نظامی، به تجاری و سپس صنعتی و در پی آن تغییرات رخ‌داده در کالبد و عملکرد میدان ارگ را نشان می‌دهد.
دیماری, نیما, & میرکمال, معصومه. (1400). سیر تحول ابنیۀ هم‌جوار با میدان ارگ اراک، از زمان ساخت در عصر قاجار تا به امروز. مطالعات معماری ایران, 9(18), 141-159.
MLA
نیما دیماری; معصومه میرکمال. "سیر تحول ابنیۀ هم‌جوار با میدان ارگ اراک، از زمان ساخت در عصر قاجار تا به امروز", مطالعات معماری ایران, 9, 18, 1400, 141-159.
HARVARD
دیماری, نیما, میرکمال, معصومه. (1400). 'سیر تحول ابنیۀ هم‌جوار با میدان ارگ اراک، از زمان ساخت در عصر قاجار تا به امروز', مطالعات معماری ایران, 9(18), pp. 141-159.
VANCOUVER
دیماری, نیما, میرکمال, معصومه. سیر تحول ابنیۀ هم‌جوار با میدان ارگ اراک، از زمان ساخت در عصر قاجار تا به امروز. مطالعات معماری ایران, 1400; 9(18): 141-159.
)