1
دانشیار، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان
2
دانشیار، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان
چکیده
شهریار عدل در مقاله‌ای با عنوان «یک جفت کاشی دوآتشۀ یادبود از کاشان مورخ سال 711ق»، دو قطعه کاشی زرین‌فام مدوّر محفوظ در موزۀ سِور پاریس را مطالعه کرده است که بنا بر متن کتیبۀ مندرج در کاشی‌ها در ارتباط با یک بنای یادمانی شیعی در کاشان ساخته شده‌اند. یکی از کاشی‌ها که لبه‌ای برجسته شبیه نعل اسب دارد، روایتگر رؤیایی از سال 711ق است. طبق شرح رؤیای یادشده، امام علی(ع) و امام مهدی(عج) در سر راه هند به کاشان آمده‌اند و در آنجا امام علی(ع) دستور ساخت بنایی را صادر کرده است تا کسانی که نمی‌توانند به دیدار ایشان بروند، آن بنا را زیارت کنند. با وجود بررسی‌های صورت‌گرفته و از جمله اشاره به موقعیت کلی بنا، تاکنون خود بنا و جای دقیق آن شناسایی نشده است. لذا این پرسش‌ها قابل طرح است که آیا جفت کاشی زرین‌فام یادشده به بنایی مشخص اشاره دارند؟ و مهم‌تر اینکه اگر بنای یادشده قابل شناسایی است، کجا واقع شده و چه خصوصیاتی دارد؟ این مقاله در پی یافتن بنای یادشده و روشن کردن خصوصیات اصلی آن است. این مطالعه بر اساس روش تفسیری تاریخی به انجام رسیده است. برای این منظور، متن کتیبه‌ها و متون تاریخی مرتبط مطالعه و تفسیر می‌شوند؛ همچنین محدوده‌ای وسیع در شمال غربی حصار تاریخی شهر بررسی می‌شود تا امکان پاسخ دادن به پرسش‌ها فراهم شود. در ادامه، مکان دقیق بنایی در همان محدودۀ مطالعه و بقایای بنای یادشده با برخی نمونه‌ها مقایسه می‌شود تا خصوصیات دقیق‌تر و دورۀ تاریخی ساخت آن روشن شود. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که بنای گنبدخانه‌ای کوچک در شمال گورستان صالح‌آباد که در بیرون حصار کاشان قرار دارد، همان بنایی است که شرح‌حال ساخت آن بر روی کاشی زرین‌فام مورد نظر نوشته شده است. مطالعات صورت‌گرفته نشان‌دهندۀ رابطۀ میان دو کاشی منحصربه‌فرد یادشده و بنای گنبددار کوچکی در شمال حصار کاشان در محدودۀ صالح‌آباد است؛ جایی که بنای دیگری تا سال 1397 با عنوان قدمگاه وجود داشته است. دو کاشی یادشده از گزند حوادث در امان مانده‌اند تا بخشی از تاریخ فرهنگی و معماری کاشان را بازگو کنند و البته نقش و جایگاه محدوده‌ای در شمال حصار تاریخی شهر را در فرهنگ شیعی کاشان برای ما روشن کنند.
)