بناهای تاریخی به‌مثابۀ مدرسۀ طراحی معماری: فهم رابطۀ استادکاران معمار معاصر اصفهان با بناهای تاریخی شهر

معماران سنتی در معماری تاریخی ایران با وجود داشتن نقشی برجسته، به‌ندرت در کانون توجه مورخان بوده‌اند و از آن‌ها یاد شده است. این امر موجب شده که امروزه اطلاعات بسیار محدودی از سنت‌ها، اندیشه‌ها، فنون، مهارت‌ها و چگونگی زندگی حرفه‌ای آن‌ها در اختیار باشد. در دوران معاصر با شکل‌گیری مرمت مدرن، گروه جدیدی از استادکاران معمار ظاهر شدند که از یک سو با سنت‌های استادی‌ـ شاگردی در صنف و خانوادۀ خود پیوند داشتند و از سوی دیگر، زیر نظر مرمتگران دانشگاهی و مهندسان معمار کار می‌کردند. بدین ترتیب، این استادان با «رجعتی ناقص»، دوباره جایگاهی برای حضور در بناهای تاریخی و کار در کارگاه‌های معماری سنتی پیدا کردند. این مقاله با مراجعه به خانوادۀ رضایت، از استادکاران معمار اصفهانی، ارتباط آن‌ها با بناهای تاریخی را بررسی می‌کند. برای یافتن پاسخ پرسش‌هایی نظیر اینکه این استادان چگونه با بناهای تاریخی مواجه می‌شوند، چه اطلاعاتی از بناهای تاریخی در ذهن دارند و چگونه از این اطلاعات در طراحی کارهای جدید استفاده می‌کنند، با انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و باز، روش تاریخ شفاهی و همچنین مشاهده و یادداشت‌برداری میدانی از آثار و فرایندهای طراحی و اجرای این استادان، اطلاعات لازم گردآوری و با روش رمزگذاری و نظریۀ زمینه‌ای تحلیل شده است. بر این اساس،‌ رابطۀ استادکاران خانوادۀ رضایت با بناهای تاریخی در اصفهان در پنج مرتبۀ ارتباط با بنا شاملِ همزیستی، روخوانی، به خاطر سپردن، الهام و مرجعیت (عام و خاص) تبیین می‌شود. تحلیل این مقوله‌ها نشان می‌دهد که بناهای تاریخی یکی از مراجع مهم در جهان طراحی این استادان هستند. استادکاران معمارِ خانوادۀ رضایت، به قلمرو ذهنی‌ـ عینی از محله‌های عصر سلجوقی شهر اصفهان، به مرکزیت محلۀ جوباره تعلق دارند که زندگی فردی و حرفه‌ای آن‌ها را در بر می‌گیرد. آن‌ها این عناصر تاریخی را از کودکی نظاره کرده‌، خوانده‌، به خاطر سپرده‌ و به‌مثابۀ درس‌هایی از یک «مدرسۀ طراحی معماری»، دست‌مایۀ تجارب تازۀ خویش قرار داده‌اند.