در مطالعۀ آن‌دست از بناهای تاریخی ایران که بخش‌هایی از آن با همۀ آن از میان رفته است، نقش منابع مکتوب و تصاویر بسیار پررنگ می‌شود. ازآنجاکه در مطالعۀ این نوع بناها، کوچک‌ترین اطلاع افزون‌تری نیز می‌تواند مفید باشد، شناسایی و بررسی همۀ منابع موجود بسیار اهمیت دارد. یکی از انواع کمتردیدۀ منابع تاریخ معماری که گاه ممکن است دربارۀ گونه‌ای بناهای تاریخی یا یک بنای خاص اطلاعاتی به‌دست دهد، متون ادبی منظوم است. هدف از این مقاله، معرفی و بررسی قابلیت‌های یک نمونه از این متون است. منظومۀ گلزار سعادت اثر میرزامحسن تأثیر تبریزی (۱۰۶۰ـ۱۱۲۸ق)، در وصف باغ سعادتآباد اصفهان سروده شده، و جزو آثار منظوم اندک‌شماری است که به‌طور کلی به وصف معماری چند بنا می‌پردازد. به جرئت می‌توان گفت که برخی اطلاعات موجود در گلزار سعادت، در هیچ‌یک از منابع درجه‌اول و درجۀ دوم دیگر نیامده و از این نظر بی‌همتاست. همچنین، ازآنجاکه همۀ بناهای وصف‌شده در این منظومه از میان رفته، اهمیت اطلاعات آن دوچندان می‌شود. در این مقاله، ابتدا به معرفی مختصر باغ سعادتآباد و مثنوی گلزار سعادت می‌پردازیم، و سپس می‌کوشیم تا از طریق تحلیل محتوای این متن، و در موارد ممکن با تطبیق اطلاعات آن با دیگر منابع، تصویری از اجزای معماری باغ سعادتآباد به‌دست دهیم؛ و در نهایت، طرحی کلی از پلان این باغ ترسیم کنیم. متن گلزار سعادت نشان می‌دهد که در زمان شاه‌سلطان‌حسین بخش‌هایی به این باغ افزوده شده که تاکنون در هیچ منبع دیگری از آن نامی برده نشده است.
)