معماری هنری است که در اثر تکامل تجربیات استادان دوره‌های مختلف تاریخ همواره غنی‌تر شده است. آثار معماری بناها در شهرهای تاریخی ایران که متناسب با اوضاع اقلیمی، فرهنگی و بومی آن مناطق، صورت‌های متنوع و بدیعی را به خود گرفته‌اند، بهترین نوع این مدعا هستند. بافت قدیم دزفول نیز در این زمره قرار دارد. عنصر اصلی مصالح ساختمانی کالبد قدیمی این شهر آجر است. استفاده از آجر در این بافت منحصر به جداره‌ها و معابر در درون بافت نیست، بلکه همۀ اجزای سازه تا تزیینات بناهای بافت را در بر می‌گیرد. مهارت معماران و استادان سازندۀ بافت این شهر در خلق ترکیب‌های تزیینی بسیاری از اجزای آجر با ضخامت دوونیم سانتی‌متر تا چهار سانتی‌متر، بافت شهری منحصر به خود و با گونه‌های بسیار متنوعی از نقش‌های هندسی آجر (خوون‌چینی) را ایجاد نموده است. به بیانی دیگر خوون‌چینی نقوش تزیینی با آجر است که به‌صورت خفته و رفته و چلیپایی غالباً در ورودی و نماهای خانه‌های دزفول در بافت قدیم دیده می‌شود. تاکنون کتاب‌ها و مقالات بسیاری دربارۀ تزئینات آجری یا ترکیب آن با سایر عناصر در شهرهای مختلف در معماری ایران ارائه شده است. لیکن سهم آجرکاری دزفول در این حوزۀ مطالعاتی بسیار ناچیز و در حد گزارش‌های بسیار کوتاه است. این پژوهش با هدف مستندسازی و معرفی گونه‌های نقوش آجری‌ـ بافت دزفول‌ـ با توجه به گستردگی کاربرد آن‌ها در داخل بناهای مسکونی، سردرها و گاهی در جدارۀ معابر ارائه شده است. مستندسازی با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه‌ای و همچنین مطالعات میدانی نگارندگان به روش توصیفی‌تحلیلی تکمیل گردیده است. در این تحقیق با استناد به 65 نقش تزیینی آجر با خوون‌چینی متمرکز، به گونه‌شناسی نقش‌های آجری براساس تعداد اجزای تکرارشدۀ آن پرداخته شده است. شناسایی پرکارترین تزیین آجری به‌لحاظ تعداد اجزای تشکیل‌دهنده از نتایج آفرینش همۀ نقوش بر زمینۀ شطرنجی و مربع قناس با زاویۀ چرخش 45 درجه می‌باشند. همچنین وحدت و انسجام بین نقوش به نحوی است که تمام کتیبه یک کل واحد را تشکیل می‌دهد و تفکیک اجزای آن غیرممکن می‌گردد.
)