پس از فروپاشی حکومت پارتیان به دست اردشیر بابکان، در اوایل قرن سوم میلادی، قدرتی جدید به نام سلسله ساسانی روی کار آمد. تعدد آثار تاریخی به‌جای‌مانده از این دورۀ تاریخی به نسبت دورۀ پارتی، نشان می‌دهد که میزان فعالیت‌های عمرانی، مانند ایجاد شهرها، قلعه‌ها، پل‌ها و سدها، رشد قابل توجهی داشته است. بنیان تعدادی از شهرهای تاریخی ایران به دو پادشاه نخستین سلسلۀ ساسانیان، اردشیر و شاپور، منسوب است. بیشتر این شهرها روی نواری ساخته شده‌اند که بین خلیج فارس و حاشیۀ جنوبی و جنوب غربی رشته‌کوه‌های زاگرس کشیده شده است. این نوار تنگۀ هرمز را به بین‌النهرین و سپس تیسفون متصل می‌کرده است. شهر بیشاپور در نقطه‌ای از این حوزه که رشته کوه‌های زاگرس کمترین فاصله تا آب‌های خلیج فارس را دارند، به دستور شاپور ساخته شده است. پرسشی که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت، چگونگی انتخاب هندسۀ شهری بیشاپور توسط طراحان ساسانی است. این مطالعه براساس تحقیقات میدانی در کنار مطالعات کتابخانه‌ای، شامل مطالعۀ تطبیقی با شهرهای هم‌دورۀ آن شکل گرفته است. تحول سیاست‌های حکومتی و فرهنگی از دورۀ پارتی تا دورۀ ساسانی، شامل تمایل به تمرکز سیاسی در تغییر الگوی ساخت شهرها قابل ارزیابی است. شهر گور و بیشاپور، شاخصه‌های نقطۀ عطف طراحی شهرهای جدید با دیدگاه بنیانگذاران ساسانی بودند. شهر گور نمادی از طراحی شهر برای دستیابی به قدرت و بیشاپور نمادی از مرحلۀ استقرار و ثبات را با دیدگاه‌های مشترک به نمایش می‌گذارد. یکی از روش‌های مطالعۀ این شهرها، بررسی و تحلیل هندسۀ کلی آن‌هاست. در این مرحله، نحوۀ تعامل طراحی با طبیعت اطراف، از اهمیت کلیدی برخوردار است. بیشاپور نمادی از استفادۀ مفید از عوارض طبیعی در کنار هندسۀ منظم است. استفاده از محورهای عمود برهم از اصول طراحی شهر بیشاپور است. یکی دیگر از مهم‌ترین قواعد به‌کاررفته در طراحی این شهر، تقارن‌محوری و توجه به یک نقطۀ تمرکز در طرح است که در مقیاس‌های مختلف به‌کار گرفته شده است.
)