گونه شناسی معماری قلعه‌های تاریخی مسکون ایران

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناس‌ارشد معماری، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران.

2 استادیار، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران.

3 دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

10.22052/jias.2025.256367.1368

چکیده

مطالعة معماری بومی ایران، به‌واسطة پیوند آن با ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، اقلیمی و شیوه‌های زیست، جایگاه مهمی در شناخت نظام‌های کالبدی و فضایی کشور دارد. یکی از عرصه‌های کمتر شناخته‌شده در این حوزه، معماری روستاها و سکونتگاه‌های پراکنده‌ای است که به دلیل کمبود مستندات و تخریب ناشی از عوامل طبیعی و انسانی، پژوهشگران را با دشواری مواجه ساخته است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که تا پیش از دورة پهلوی، شرایط اجتماعی-سیاسی و ناامنی‌های گسترده موجب می‌شد خانه‌ها در بسیاری از مناطق در قالب قلعه‌حصارها ساخته شوند. از این رو، مطالعة قلعه‌های تاریخی مسکون می‌تواند به‌عنوان مرجعی معتبر برای شناخت مسکن بومی در مناطق کم‌آشنا، زمینه‌ساز غنای پژوهش‌های معماری بومی گردد.

این پژوهش با هدف گونه‌شناسی قلعه‌های تاریخی مسکون، به تحلیل کارکردی و فضایی-کالبدی آن‌ها می‌پردازد. روش تحقیق کیفی بوده و شامل توصیف و تحلیل، قیاس تطبیقی و مطالعات موردی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که گونه‌شناسی این قلعه‌ها مستلزم توجه به دو عنصر مقیاس (شهری، محله‌ای و معماری تک‌بنا) و کارکرد است. بر این اساس، 9 گونه اصلی شناسایی شد. سپس 24 نمونة مطالعاتی از قلعه‌های تاریخی ایران انتخاب گردید تا تمامی مقیاس‌ها و کارکردها پوشش داده شود. نمونه‌ها بر‌اساس مؤلفه‌های فضایی-کالبدی هر مقیاس تحلیل شدند. نتایج نشان داد که در مقیاس شهری، استخوان‌بندی فضایی، مورفولوژی و شبکه‌ی معابر؛ در مقیاس محله‌ای، فرم هندسی، دانه‌بندی بافت و شبکه‌ی معابر؛ و در مقیاس معماری، سازماندهی و سلسله‌مراتب فضایی-عملکردی، نقش تعیین‌کننده در گونه‌بندی دارند. در نهایت، تمامی نمونه‌ها در جدول گونه‌بندی جای‌گذاری شده و شباهت‌ها و تفاوت‌های فضایی-کالبدی آن‌ها تدقیق گردید.

کلیدواژه‌ها

مطالعات معماری ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 16 آذر 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار