عمارت و عدالت: نسبت معماری و عدالت نزد امام علی (ع)

پرسش از معماری عادلانه یا عدالت در معماری، پرسش از نحوة تخصیص و توزیع مواهب مرتبط با مکان و مکان‌گزینی است. در این مقاله معنای معماری عادلانه و نسبت این دو مفهوم نزد شخصیت تأثیرگذار در صدر اسلام، حضرت علی (ع)، امام اول شیعیان و خلیفة چهارم مسلمین بررسی شده است. راهبرد مختار این پژوهش تفسیری- تاریخی است و از رویکرد تاریخ مفهومی بهره برده است. برای این منظور ابتدا مفهوم عدالت نزد ایشان از طریق مرور پژهش‌های پیشین بررسی و منظومة مفاهیم آن پیدا شد. سپس چندوچون تصرفات مکانی امام علی (ع) در نظر و عمل ایشان، از طریق مرور منابع تاریخی و روایی بررسی و اشکال مختلف آن شرح و بیان شد تا شکل پسندیدة تصرفات مکانی و توزیع مواهب مکانی نزد ایشان آشکار شود. به این ترتیب منظومه‌ای از مفاهیم حاصل شد که انگارة معماری عادلانه نزد خلیفة چهارم را آشکار می‌کند. این مفاهیم عبارت است از «نیّت» ساخت به مثابه امر بنیادین و معنا یا کارکرد باطنی اثر؛ صلاح و منفعت عمومی یا بالاترین منفعت برای بیشترین افراد؛ بازتوزیع مواهب مکانی آنچنان که به تقویت فرودستان و رفع تبعیض بینجامد؛ متضمن معنایی پسندیده باشد؛ جلب مهر و اعتماد مردم کند. این مفاهیم همچنین بر شناخت معنای عدالت نزد ایشان اثرگذار است.