بازشناسی کوشک قجری باغ فین براساس نوآوری در فضاسازی معماری و نقوش تزیینی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مربی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان

2 استادیار، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان

3 کارشناس‌ارشد فرش، دانشکده معماری و هنر، ‌دانشگاه کاشان

چکیده

تزیینات به‌کاررفته در معماری ایرانی از بی‌نظیرترین نقش‌ها و تصاویر در جهان است. آنچه مسلم است باغ‌های ایرانی نمادی از هنر و تجلی معماری و نگارگری هنرمندان زمان خود است. باغ فین کاشان یکی از منحصربه‌فردترین باغ‌ها در میان باغات ایران‌زمین است. عمارت کوشک قاجاری در این باغ چون نگینی می‌درخشد. ویژگی‌های اختصاصی این بخش از باغ فین چه ازنظر سازمان‌دهی فضایی و کالبدیِ باغ ایرانی و چه به‌لحاظ نقوش و تزیئینات آن، ضرورت بازشناسی علمی آن را موجب شده است. توجه به تناسبات و ترکیب‌بندی نقوش و تزیینات این بنا و به‌کارگیری آن در سایر هنرها ازجمله طراحی قالی، امری واجب در راستای حفظ و نگهداری این آثار است. بررسی و تجزیه‌وتحلیل طرح شمسه با اسلیمی‌ها و ختایی‌ها در سقف میانی عمارت کوشک قاجاری باغ فین امری ماندگار برای نمایش در سایر هنرهای ایرانی است. تجزیه‌وتحلیل این نقوش نشانگر این است که فرم‌های کلی این طرح و همچنین نقوش به‌کاررفته در این فرم‌ها هم‌خوانی و هماهنگی بسیاری برای استفاده در هنرهای ایرانی و به‌روز دارد و می‌تواند با کمی تغییرات جزئی با توجه به مواد و مصالح و ابزار مخصوص به‌کاررفته در هر رشتۀ هنری، کمک‌کننده برای خلق آثاری بی‌بدیل و خلاقانۀ جدید باشد. روش این پژوهش، مطالعۀ موردی به‌صورت اسنادی- میدانی بوده و به‌شیوۀ توصیفی، تحلیلی، انطباقی انجام شده است؛ لذا بخش‌هایی از متن فاقد ارجاعات است. روش گردآوری مطالب و بهره بردن از آن‌ها در این پژوهش، براساس مطالعات کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی (عکاسی) ازطریق بررسی طرح‌های موجود در باغ فین کاشان است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل این نقوش کم‌نظیر باقی‌ماندۀ تاریخی، و پی بردن به شیوۀ طراحی و ترسیم آن‌ها و کاربرد نوآورانۀ مجدد این نقوش در هنرهای دیگر به‌ویژه در طراحی قالی، طرح‌ها به‌شیوۀ خطی بازترسیم شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


ابوالقاسمی، لطیف. 1391. باغ ایرانی. تهران: سازمان پارک‌های شهرداری.
اربابی، بیژن. 1387. ارزیابی شیوه‌های طبقه‌بندی طرح و نقش فرش ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی انجمن علمی فرش ایران. شمارۀ 11: ۵۷.
اسکندری، محمد، و فلاح مهنه، مهدی. ۱۳۹۴. همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی.
اکبری، حسن، سلمانی، عبداله، و رشیدکلویر، حجت‌اله. ۱۴۰۰. بازتاب نقش الگوی باغ‌های تاریخی شهر تبریز در قالی‌های باغی. مجلۀ معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شمارۀ ۳۴: ۱۳-۲۵.
جیحانی، حمیدرضا، و عمرانی، سید محمدعلی. 1386. باغ فین. تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
حسن‌زاده، سالار، بنی‌اردلان، اسماعیل، و داداشی، ایرج. ۱۴۰۰. تحلیل نقش نمادین گل و مرغ به روش اسطوره‌شناسی ژیلبر و با مصداق‌های هنری دورۀ صفویه تا قاجار. نشریۀ مطالعات هنر اسلامی، 19(45): 150-159.
حیدری، نفیسه، و نظری ارشد، رضا. ۱۳۹۸. بررسی و تحلیل نقش‌مایۀ اسپیرال از آغاز تا طراحی ایرانی‌اسلامی. اولین کنفرانس ملی دوسالانۀ باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران.
ضرابی، عبدالرحیم. ۱۳۳۵. تاریخ کاشان. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
فرهنگ فارسی عمید. ۱۳۳۵.
فیض‌آبادی، محمود، میرحسینی، سید مجتبی، و انصاری، مجتبی. ۱۳۹۴. هندسۀ مشترک در باغ و فرش ایرانی. فصلنامۀ علمی نگارینۀ هنر اسلامی، شمارۀ ۵: ۲۷.
قمی، حسن بن محمد. 1385. تاریخ قم. قم: گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
قوامی ماسوله، سیده حانیه، منتظری هدشی، منا، و شریفی سلطانی، نازنین. ۱۳۹۵. بررسی چگونگی ورود طرح گل‌فرنگ به تزیینات معماری و مقایسۀ تطبیقی این طرح با فرش‌های دستباف در دورۀ قاجار. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. سن‌پترزبورگ روسیه.
کریمی، فاطمه، و کیانی، محمدیوسف. 1368. کاشان. شهرهای ایران. تهران: جهاد دانشگاهی.
کیان‌اصل، مریم. ۱۴۰۰. جلوه‌های نقاشی قاجاری بر دیوارنگاره‌های کوشک قاجاری باغ فین کاشان. کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن.
مرکز اسناد و مدارک میراث‌فرهنگی. 1382. نقش عجب، مجموعه نقشه‌های بناهای تاریخی ایران. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
نراقی، حسن. 1374. آثار تاریخی شهرستان کاشان و نطنز. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور.
ویلبر، دونالد نیوتن. 1385. باغ‌های ایران و کوشک‌های آن. ترجمۀ صبا مهیندخت. تهران: علمی و فرهنگی.