بررسی تأثیر متقابل انسان خلاق، محیط خلاق و آموزش خلاق بر عملکرد تحصیلی دانشجویان معماری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشیار، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

3 استاد، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

یکی از انتظارهایی که از دانشجویان معماری می‌رود، به‌کارگیری «خلاقیت» در انجام کارها و فعالیت‌های معماری و پس از آن در انجام فعالیت‌های تخصصی این رشته در خارج از دانشگاه است. خلاقیت قابل آموزش دادن است و بهره‌گیری از خلاقیت نیازمند آموزش خلاق است. برای این مهم، یاددهندگان ناگزیر به شناخت و بررسی عوامل مؤثری هستند که بتواند خلاقیت را در یادگیرندگان شکوفا سازد. در این حیطه، تأثیر متقابل ساختار سه‌وجهی تشکیل‌شده از عوامل انسان خلاق، محیط خلاق و آموزش خلاق به‌عنوان چارچوب و زمینه‌ساز ارتقای خلاقیت اهمیت می‌یابد. در این مقاله، طی یک پژوهش توصیفی، پس از بررسی عوامل مؤثر بر خلاقیت و با در نظر گرفتن ساختار سه‌وجهی یادشده، تأثیر متقابل این ساختار در بخش محیط خلاق و آموزش خلاق با میزان رضایت دانشجویان و عملکرد تحصیلی دانشجویان معماری دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران، ورودی سال‌های 1398 تا 1402، با استفاده از پرسش‌نامه بررسی شد.
تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس نشان می‌دهد محتوای دروس عمومی در ارتقای خلاقیت دانشجویان بی‌تأثیر بوده است و دروس طراحی نقش مؤثری در ارتقای خلاقیت دارند. نیمی از دانشجویان احساس رضایت از خلاقیت محیط داشته‌اند و احساس رضایت در روش تدریس به کمتر از نصف دانشجویان کاهش می‌یابد. همچنین این میزان رضایت در گروه دانشجویان با تسلط ربع چهارم مغز یا ربع D که طبق نظریۀ چهار ربع مغزی ند هرمان، ربع مرتبط با بروز خلاقیت بیشتر می‌باشد، در پایین‌ترین حد قرار داشته‌ است. وجود رابطۀ غیرمعنادار بین رضایت از خلاقیت تدریس و میزان موفقیت نشان می‌دهد که آموزش معماری هنوز نتوانسته‌ است از روش‌های مناسب با توانمندی‌های این افراد استفاده کند. همچنین غیرمعناداری رابطۀ خلاقیت محیطی و خلاقیت در تدریس با میزان موفقیت در گروه با تسلط ربع چهارم مغز نشان می‌دهد که این افراد بیشتر با تکیه بر قابلیت‌های فردی خود توانسته‌اند عملکرد تحصیلی مثبتی داشته باشند. 

کلیدواژه‌ها


 آصفی، مازیار، و صفا سلخی خسرقی. 1396. ارائۀ الگویی برای افزایش خلاقیت در آموزش کارگاه‌های طراحی رشتۀ مهندسی معماری. فصلنامۀ آموزش مهندسی ایران 19(73): 67ـ87.
 آیسنک، مایکل. 1379. فرهنگ توصیفی روان‌شناسی شناخت. ترجمۀ علی‌نقی خرازی، محسن رئیس قاسم، رمضان دولتی و حسین کمالی. ویراستۀ محمد کریمی زنجانی اصل. چ۱. تهران: نی.
 ادواردز، بتی. 1377. طراحی با سمت راست مغز. ترجمۀ عرب علی شروه (چ۳، 1386). تهران: عفاف.
 اسلامی، غلامرضا، و فریبا شاپوریان. 1392. نظریه‌ها و روش‌های آموزش خلاقیت در روان‌شناسی معاصر غرب. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر 3(6): 113ـ124.
 پالاسما، یوهانی. 1395. دست متفکر، حکمت وجود متجسد در معماری. ترجمۀ علی اکبری. تهران: نقش پرهام نقش.
 حسینی، الهه السادات، محمد منصور فلامکی، و عیسی حجت. 1398. نقش تفکر خلاق و سبک‌های یادگیری در آموزش طراحی معماری. نشریۀ علمی‌پژوهشی اندیشۀ معماری 3(5): 125ـ140.
 حسینی، الهه السادات، محمد منصور فلامکی، و عیسی حجت. 1400. تبیین الگوی فرایند طراحی فردمحور و مدل آموزش طراحی معماری بر مبنای تفاوت‌های شناختی یادگیرندگان. هویت شهر 15(47): 43ـ58.
 خرّمی، فؤاد، سید امیر سعید محمودی، و مصطفی مختاباد. 1400. ارزیابی میزان خلاقیت و موفقیت تحصیلی دانشجویان معماری دانشگاه تهران از منظر ربع‌های چهارگانۀ مغزی ند هرمان. مطالعات معماری ایران 10(20): 117ـ133.
 داریس جی، شلکراس. 1394. آموزش رفتار خلاق و استعدادهای درخشان در دانش‌آموزان. ترجمۀ مجتبی جوادیان. چ۷. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
 دانشجو، خسرو، آرش علمداری حسینی، و محمد معینی. 1398. ارزیابی موفقیت آموزش معماری ایران بر ارتقای خلاقیت و تصور خلاق دانشجویان، مطالعۀ موردی: دانشگاه ملایر. فناوری آموزش 14(1): 197ـ189.
 زارع، حسین، و لطف‌الله فروزنده. 1387. خلاقیت، حل مسئله و تفکر راهبردی. چ۴. تهران: دانشگاه پیام نور (کتاب اصلی در سال 1387 منتشر شده است.)
 سیف، علی‌اکبر. 1390. روان‌شناسی تربیتی. تهران: دانشگاه پیام نور.
 صدرام، وحید. ۱۳۹۶. تقلید درست، پیش‌نیاز خلاقیت، یادگیری تقلیدی در آموزش فرایند طراحی معماری. صفه 27 (76): 5ـ۱۶.
 کریمی مشاور، مهرداد. 1391. رابطۀ سبک‌های یادگیری و عملکرد دانشجویان در کارگاه طراحی معماری. نشریۀ علمی‌پژوهشی باغ نظر 9(20): 3ـ12.
 کفایت، محمد. 1373. بررسی ارتباط شیوه‌ها و نگرش‌های فرزندپروری با خلاقیت و رابطۀ متغیر اخیر باهوش و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال اول دبیرستان‌های پسرانۀ اهواز. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم تربیتی. دانشگاه شهید چمران اهواز. واحد علوم و تحقیقات.
 لاوسون، برایان. 1392. طراحان چگونه می‌اندیشند؟. ترجمۀ حمید ندیمی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
 لنگ، جان. 1398. آفرینش نظریۀ معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. چ11. تهران: دانشگاه تهران.
 محمودی، سید امیرسعید .1383. تفکر در طراحی: معرفی الگوی تفکر تعاملی در آموزش طراحی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی هنرهای زیبا، ش. 20: 27ـ۳۶.
 ممتحن، مهدی، عیسی حجت، و مسعود ناری قمی. 1396. تأملی در مفهوم و ارزش خلاقیت: ارزش خلاقانۀ معماری مبتنی‌بر الگو (مقایسۀ چارچوب ارزشی سنتی، معاصر و اسلامی). مطالعات معماری ایران 6(11): 63ـ84.
 منصورنژاد،‌ هانی. 1396. ارتباط آموزش معماری و رجحان فکری دانشجویان. صفه 27 (77): 35ـ48.
مؤیدنیا، فریبا. ۱۳۸۴. بررسی انگیزۀ نوآوری معلمان و ارتباط ساختار سازمانی مدرسه در مدارس دخترانۀ شهرستان خوی. تهران: سازمان انجمن اولیا و مربیان.
 مهدوی‌نژاد، محمدجواد. 1384. آفرینشگری و روند آموزش خلاقانه در طراحی معماری. فصلنامۀ هنرهای زیبا، ش. 21: 57ـ66.
Achim, M., T. Popescu, M. Kadar, and, M. Muntean. 2013. Developing engineering students’ creative thinking across the curriculum. A case-study of romanian university students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, No. 83. doi: 10.1016/j.sbspro.2013.06.022
Aderonmu, P.A., P.O. Awoyera, A.B. Sholanke, and M.E. Erebor. 2017. Professional methods of assessments in architectural design projects: A focus on the relevant parametric measures in selected Nigerian universities. Cogent Social Sciences 3(1).
Amabile, T.M. and M.G. Pratt. 2016. The dynamic componential model of creativity and innovation in organizations: Making progress, making meaning. Research in organizational behavior, No. 36: 157-183.
Anderson, J.R. 2000. Learning and Memory: An Integrated Approach: Wiley.
Asefi, M. and E. Imani. 2018. Effects of Active Strategic Teaching Model (astm) in Creative and Critical Thinking Skills of Architecture Students. Archnet IJAR Int. J. Archit. Res., No. 12: 209-222.
Batey, M., and Furnham, A. 2009. The Relationship Between Creativity, Schizotypy and Intelligence. Individual Differences Research 7(4).
Bunderson, C. V. 1995. The validity of the Herrmann Brain Dominance Instrument, in Herrmann, N (ed) The creative brain. (2nd edition). USA: Quebecor Printing. Appendix A: 337-379.
Casakin, H., and A. Wodehouse. 2021. A Systematic Review of Design Creativity in the Architectural Design Studio. Buildings, 11, 31.
Casakin, H., and S. Kreitler. 2008. Motivational aspects of creativity in students and architects: Implications for education. In DS 46: Proceedings of E&PDE 2008, the 10th International Conference on Engineering and Product Design Education, Barcelona, Spain, 04.-05.09. 2008 (pp. 49-54).
Cho, J.Y. 2017. An Investigation of Design Studio Performance in Relation to Creativity, Spatial Ability, and Visual Cognitive Style. Think. Skills and creativity, No. 23: 67-78.
Cowdroy, R., and E. de Graaff. 2005. Assessing highly creative ability1. Assessment & Evaluation in Higher Education 30(5): 507-518. https://doi.org/10.1080/02602930500187113.
Cowdroy, R., M. Ostwald, and A. Williams. 2006. A new look at design thinking: Research in progress.
Cross, N. 2011. Design thinking: Understanding how designers think and work.
Csikszentmihalyi, M. 1998. Fruitless polarities. Behavioral and Brain Sciences 21(3): 411-411.
Danaci, H. 2015. Creativity and knowledge in architectural education. Procedia - Social and Behavioral Sciences, No. 174, 1309-1312. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.01.752
Doheim, R. and N. Yousof. 2020. Creativity in Architecture Design Studio. Assessing S tudents’ and instructors’ perception. Journal of Cleaner Production (249): 1-23.
Faruque, Omar. (1984). Graphic Communication as a Design Tool . Van Nostrand Reinhold: NY.Feldman, D.H. and A.C. Benjamin. 2006. Creativity and education: An American retrospective. Cambridge Journal of Education 36(3): 319-336.
Feldman, D.H. and A.C. Benjamin. 2006. Creativity and education: An American retrospective. Cambridge Journal of Education 36(3): 319-336.
Fleith, D. D. S. and E. M. L. S. D. Alencar. 2012. Autoconceito e clima criativo em sala de aula na percepção de alunos do ensino fundamental. Psico-usf, No. 17: 195-203.
Glăveanu, V. P. (2013). Rewriting the language of creativity: The five A’s framework. Review of General Psychology, No. 17: 69–81.
Guerrini, A. 2000. David Hartley on Human Nature.
Haner, U.-. E. 2005. Spaces for creativity and innovation in two established organizations. Creativity and Innovation Management 14(3): 288–298.
Herrmann, N. 1996 . The whole brain business book. New York: McGraw Hill.
Isaksen, S. G. 1995. CPS: Linking creativity and problem solving. Problem solving and cognitive processes: A festschrift in honour of Kjell Raaheim, 145-181.
Kılıçaslan, H. and S. Vural. 2018. The Effects of Creative Drama Teaching Methods on Academic Success in Architectural Education. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education 14(6): 2157-2167. https://doi.org/10.29333.
Kowaltowski, D.C.C.K., G. Bianchi, and V.T. de Paiva. 2010. Methods That May Stimulate Creativity and Their Use in Architectural Design Education. Int. J. Technol. Des. Educ 20: 453-476.
Lee, J.H. and S. Lee. 2023. Relationships between physical environments and creativity: A scoping review. Thinking Skills and Creativity, No. 48: 101276. doi: https://doi.org/10.1016/j.tsc.2023.101276
Martens, Y. 2011. Creative workplace: Instrumental and symbolic support for creativity. Facilities, 29(1/2), 63–79.
Onsman, A. 2015. Assessing creativity in a ‘new generation’ architecture degree. Thinking Skills and Creativity, No. 19. doi: 10.1016/j.tsc.2015.07.001
Paoli, E. Sauer and A. Ropo. 2019. The spatial context of organizations: A critique of ‘creative workspaces. Journal of Management & Organization 25(2): 331-352
Pavlović, Je. and S. Maksić. 2019. Implicit Theories of Creativity in Higher Education: A Constructivist Study. Journal of Constructivist Psychology 32(3): 254-273. https://doi.org/10.1080/10720537.2018.1477639.
Rapoport, A. 2004. The Congress Themes in an Environment-Behavior Perspective, in J. Muntañola (ed.), Architecture 3000 (The Architecture of In Difference), Proceedings of the Third International Congress, Barcelona UPC (June – July), Khôra II, 5, pp. 85-98 (Out 2006).
Rhodes, M. 1961. An analysis of creativity. The Phi delta kappan 42(7): 305-310.
Saif Rashid, A.M.R. and A. Mama. 2021. Patterns of brain thinking by ned hermann among students of post-basic education in the province of south eastern oman. IJASOS- International E-journal of Advances in Social Sciences 7(19): 232-250. doi: 10.18769/ijasos.929081
Salama, A. 1995. New Trends in Architectural Education: Designing the Design Studio. United States of America: Tailored Text and Unlimited Potential Publishing.
Sawyer, R.K. 2017. Teaching creativity in art and design studio classes: A systematic literature review. Educational Research Review, No. 22: 99-113. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2017.07.002
Schmidt, S. and V. Brinks. 2017. Open creative labs: Spatial settings at the intersection of communities and organizations. Creativity Innovation Management, No. 26: 291-299.
Schön, D.A. 1983. The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. Basic Books, New York and reprinted Aldershot, Hants: Ashgate Publishing Ltd., 1991, 2003
Suh, J. and J.Y. Cho. 2018. Analyzing individual differences in creative performance: A case study on the combinational ideation method in the interior design process. Journal of Interior Design 43(3): 9-23. https://doi.org/10.1111/joid.12124
Vasianovych, H. and O. Budnyk. 2017. The Category of freedom in the written heritage of John Amos Comenius and Hryhoriy Skovoroda. Advanced Education, No. 7: 85-89. doi:10.20535/2410-8286.93517
Yürekli, İ. and Yürekli, H. 2004. Mimari tasarım eğitiminde enformellik. İTÜ Dergisi/a mimarlık, planlama, tasarım 3(1): 53-62.