بازشناسی تعریف و نقش سازه‌ای خشخاشی در گنبدهای دوپوستة گسستة رُک، شهر تاریخی کاشان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مستندنگاری، مطالعات و مرمت معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناس‌ارشد مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

خشخاشی یا پره یکی از اندام‌های سازه‌ای در گنبدهای دوپوسته است که در فضای بین دوپوسته ساخته شده‌اند. مطالعات پیشین معمولاً این اندام را در گنبدهای دو پوسته نار (پیازی‌شکل) مطالعه کرده‌اند و کمتر به مطالعة آن در گنبدهای رُک (هرمی یا مخروطی‌شکل) پرداخته‌اند. حال آنکه با توجه به تفاوت‌های شکلی و سازه‌ای پوستة خارجی گنبدهای دوپوستة رُک، طرح و نقش سازه‌ای خشخاشی‌ها در آنها متفاوت است. از این رو مقالة پیش‌رو بر آن است که با مطالعة ریخت‌شناسانۀ خشخاشی در گنبدهای دوپوستة گسستة رک با تعریفی تازه متکی بر نمونه‌ها از آن عرضه و بر این اساس نقش سازه‌ای خشخاشی‌ها در گنبدهای دوپوستة گسستة رک را معرفی کند. این کار با انتخاب شهر تاریخی کاشان، پهنه-ای که تعدد و تنوع نمونه‌ها در آن قابل توجه است، و بررسی ده اثر واقع در خارج و داخل حصار تاریخی شهر انجام ‌شده است. بر این اساس خشخاشی‌ در گنبدهای دوپوستة رُک در قالب سه شکل‌سازه‌ای متمایز که هر یک نقش سازه‌ای متفاوتی دارد، تعریف ‌شد. با نگاهی کلی و در مقایسه با گنبدهای نار، در گنبدهای رک از نقش خشخاشی‌ به عنوان پشت‌بند کاسته شده و نقش غالب آن سخت‌کنندة گریو و پوستۀ خارجی است. نتایج‌ به‌دست‌آمده تنها برای فهم کلی رفتار خشخاشی در گنبدهای رک کاربرد دارد و نمی‌توان از آنها به صورت مستقیم برای تحلیل یک نمونه مشخص بهره برد.