مطالعۀ تطبیقی تصویر باغ در شعر کلاسیک و معاصر فارسی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 استادیار، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

باغ و ادبیات در حوزۀ فرهنگیِ سرزمینِ ایران، از دیرباز با یکدیگر ارتباط داشته‌اند. آثار منظوم و منثوری که در آن‌ها باغ به شکل‌های متفاوت و در جنبه‌های گوناگون خود ظاهر شده است، فراوان‌اند. هدف این پژوهش تطبیقی، شناسایی تصویر باغ ایرانی در شعر کلاسیک و معاصر فارسی است. پس از شناسایی این تصویر، پژوهش به درک تفاوت‌ها و شباهت‌های میان آن‌ها می‌پردازد و تصاویر شعری استخراج‌شده را با نظام‌های سازندۀ باغ ایرانی قیاس می‌کند. پژوهش حاضر سعی دارد تا تصویر باغ ایرانی را در شعر کلاسیک و معاصر فارسی مورد تطبیق قرار دهد. روش انجام این پژوهش، کیفی و متکی بر درک اجزای سازندۀ باغ، تحلیل استعاره‌های مفهومی و حس فضاست. این موارد نشان می‌دهد که تصویر باغ در اشعار دوره‌های کلاسیک و معاصر چگونه بوده است. برای انجام پژوهش، 48 قطعه‌ شعر کلاسیک و معاصر انتخاب و مطالعه‌ شدند. معیار انتخاب اشعار، حضور کلمۀ باغ در بدنۀ شعر و قابلیت برداشت این کلمه به‌عنوان یک استعارۀ مفهومی بود. نتایج نشان می‌دهد که باغ در تصویر اجزا، نگاشت استعاری و حس فضا در شعر کلاسیک و معاصر تغییر کرده است؛ درنتیجه، تصویر آن نیز در شعر کلاسیک و معاصر فارسی تغییرات مهمی داشته است. این تغییرات در چهار قسمت کلی تحلیل عناصر (اجزا، وجه توصیفی، کاربست)، توصیف عناصر (عناصر طبیعی، مصنوع، غیرکالبدی و انسان)، رویکرد شاعر (جزء و کل‌نگر، صراحت و ابهام) و نحوۀ بیان تصویر (تصویر شعر، فرم باغ، نمادپردازی) مطرح شده‌اند. تغییرات نشان می‌دهند که فرم باغ در شعر کلاسیک بر الگوی شناخته‌شدۀ باغ ایرانی منطبق است که تصویری به‌‌هم‌پیوسته، معین و صریح است؛ اما در شعر معاصر، این فرم در هم شکسته و به تصاویری منقطع در خدمت ایجاد تجربه‌ای غافلگیرکننده تبدیل شده است.

کلیدواژه‌ها


 ‌امامی، نصرالله. 1382. باغ‌های ایرانی در غزل‌های حافظ. سال‌نامۀ حافظ‌پژوهی.
‌انصاری، مجتبی، و هادی محمودی‌نژاد. 1385. باغ ایرانی تمثیلی از بهشت. نشریۀ هنرهای زیبا 29 (29): 39ـ48.
 ‌باستان‌فرد، متین، و نفیسه لیالی مطلق. 1394. تقارب ساختار و معنا در باغ و شعر شیراز. در کنفرانس بین‌المللی ‌‎‌معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط‌زیست. تهران.
 ‌پارساپور، زهرا. 1391. بررسی ارتباط انسان با طبیعت در شعر. مجلۀ ادب فارسی 2 (1): 77ـ100.
 ‌پورنامداریان، تقی. 1381. سفر در مه. تهران: نگاه.
 ‌پیرنیا، محمدکریم. 1373. باغ‌های ایرانی. نشریۀ آبادی، ش. 15: 4ـ7.
 ‌جمشیدیان، محمد، و حامد شکوری. 1393. منظری دیگر از نگاه نیما. نشریۀ منظر 6 (27): 26ـ31.
 ‌حجازی، بهجت‌السادات. 1395. استعارۀ مفهومی آیۀ نور در قرآن. نشریۀ فنون ادبی، 8 (3) پیاپی 16: 85ـ102.
 حسن‌زاده نیری، محمدحسن، و علی‌اصغر حمیدفر. (1399). استعارۀ ادبی و استعارۀ مفهومی. پژوهش‌نامۀ نقد ادبی و بلاغت 9 (3 ): 1ـ23.
 خامسی هامانه، فخرالسادات، و فاطمه روحی. 1387. جستاری در مشابهات معماری و ادبیات. همایش ملی پژوهش‌های نوین در زبان و ادبیات فارسی. ورامین.
 ‌رفاهی، سمانه، و امیر نصری. 1398. تحلیل عناصر معماری در محاکمۀ کافکا. نشریۀ نقد ادبی 12 (48): 81ـ114.
‌شاهچراغی، آزاده. 1393. بازیابی طرح تک‌محوری چهارباغ ایرانی. نشریۀ هویت شهر 8 (20): 19ـ34.
 ‌شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1395. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
 ‌شوکتی، آیت، و علیرضا تایوغ. 1397. جایگاه تشبیه، پربسامدترین عنصر خیال در دیوان وحشی بافقی. نشریۀ قند پارسی 1 (1): 64ـ83.
 شیبانی، مهدی، و رضا کسروی. 1396. طبیعت انسانی در نگاه عرفانی، باغ در منظر حافظ. نشریۀ منظر 8 (37): 6ـ13.
 شیبانی، مهدی. 1393. مباحث کلاس باغ‌سازی دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
 غفوری، عطیه. 1390. باغ ایرانی در شعر حافظ. نشریۀ اینترنتی معماری منظر. (دسترسی در 3/9/1401) http://www.manzaronline.com/persian-garden-in-hafez
 فرزین، احمدعلی، و امیر هاشمی‌زادگان. 1395. تفسیر مقام باغ در شعر سعدی. نشریۀ هنر و تمدن شرق 4 (13): 3ـ12.
 فروزنده، مسعود. 1386. کاربرد تصاویر شاعرانه در شعر بهار، کاربرد تصاویر شاعرانه در شعر. پژوهش‌نامۀ ادب غنایی 5 (9): 37ـ54.
 منصوری، سید امیر. 1384. درآمدی بر زیبایی‌شناسی باغ ایرانی. مجلۀ باغ نظر 2 (3)، 58ـ63.
میرفندرسکی، محمدامین. 1383. باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟. خلاصه مقالات ارائه‌شده در نخستین همایش ملی باغ ایرانی. سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور. تهران.
نقی‌زاده، محمد. 1393. تأملاتی در تمثیل بهشت نامیدن باغ ایرانی. نشریۀ هنر، ش. 189: 4ـ17.
Bennett, Adam. 2010. The Garden and the Poem: Towards a Politics of the Garden. Cultural Politics 6 (1): 21-38.
Brown, Logan. 2015a. Gardens as Muse: Exploring the Relationship between Gardens and Poetic Creativity. Journal of Creative Arts 25 (3): 112-130.
Brown, Logan. 2015b. The Poetic Garden: Exploring the Relationship between Poetry and Horticulture. Horticultural Review 40 (3): 201-220.
Johnson, Alice. 2012. Poetry in Bloom: The Interplay between Gardens and Poetic Language. Journal of Aesthetics and Art Criticism 25 (4): 67-89.
Jones, Lee. 2012. The Garden as Metaphor: Exploring The Symbolic Significance of Gardens in Poetry. Poetry Studies 9 (3): 78-95.
Lee, Simon. 2018. The Garden of Words: Exploring the Role of Gardens in Japanese Haiku Poetry. Journal of East Asian Studies 35 (1): 24-41.
Miller, Rolf. 2018. Gardens and Poetic Inspiration: A Psychological Perspective. Journal of Psychology and Art, 30 (1): 23-40.
Schmitt, Rowan. 2005. Systematic Metaphor Analysis as a Method of Qualitative Research. The Qualitative Report 10 (2): 358-394.
Smith, James. 2010a. The Garden of Words: Exploring the Connection between Poetry and Gardens. Journal of Literature and Landscape 15 (2): 123-145.
Smith, James. 2010b. The Influence of Gardens on Poetic Inspiration: A Comparative Study. Journal of Poetry and Nature 15 (2): 45-62.