شناسایی الگوهای ذهنی متخصصان در آموزش سواد بصریِ میراث معماری ایران به کودکان دورۀ ابتدایی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

2 دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

3 استاد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

4 دانشیار، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

این پژوهش در راستای ارتقای آگاهی مخاطبان به ارزش‌های میراث معماری ایرانی، سعی دارد به شناسایی و اکتشاف ابعاد و الگوهای غالب ذهنی متخصصان در خصوص «آموزش سواد بصریِ میراث معماری ایران به کودکان» با تأکید بر آموزش‌های غیررسمی بپردازد. منظور از سواد بصری میراث معماری ایران، توانایی درک و خوانش ویژگی‌‌ها و ارزش‌های میراث معماری ایرانی است. این پژوهش، از حیث اینکه به استخراج ابعاد و الگوهای ذهنی متخصصان می‌پردازد، دارای ماهیت اکتشافی است. روش گردآوری داده‌ها از نوع پیمایشی است. مراحل انجام پژوهش شامل انجام دلفی و تحلیل نتایج آن از طریق تحلیل عامل Q است که در چهار گام با استفاده از نرم‌افزار SPSS-22 انجام گرفت: ۱. مصاحبه با متخصصان؛ ۲. تحلیل متن مصاحبه‌ها با کدگذاری باز و محوری، تهیۀ جدول هدف-محتوا و پرسشنامۀ محقق‌ساخت بر اساس آن؛ 3. پیمایش دلفی در دو مرحله؛ 4. تحلیل عامل Q. جامعۀ آماری پژوهش به‌دلیل نو بودن موضوع، شامل متخصصانی از حوزه‌های معماری، حفاظت از بناهای تاریخی، باستان‌شناسی، طراحی گرافیک و آموزش‌ کودکان (رسمی و غیررسمی) است. تعداد متخصصان در گام اول شامل 10 نفر از متخصصان بود که به روش گلوله برفی تا اشباع نظری ادامه یافت و در گام پیمایش دلفی شامل 30 نفر از متخصصان بود که به روش هدفمند غیر تصادفی انتخاب شدند. نتایج حاصل از پژوهش پس از تحلیل عاملی نشان داد که 8 دیدگاه غالب در زمینۀ آموزش سواد بصریِ میراث معماری ایران به کودکان، در میان متخصصان وجود دارد که تعیین‌کنندۀ ابعاد آموزش سواد بصریِ میراث معماری ایران به کودکان نیز هستند. این ابعاد به‌ترتیب شامل «فراکالبدی‌ـ مفهومی»، «زیبایی‌شناختی»، «میراثی‌ـ حفاظتی»، «ادراک فضایی»، «تعاملی‌ـ گروهی»، «تجربۀ فردی»، «محیط یادگیری» و «بستر فرهنگی‌ـ اجتماعی» هستند. همچنین، الگوهای ذهنی متخصصان متناسب با وجوه متفاوت موضوع، طیف‌های متفاوتی از شناخت آثار میراث معماری (معناگرا، زیبایی‌شناختی، میراثی‌ـ حفاظتی و فضانگر)، توجه به یادگیرنده (‌فردی، تعاملی) و شرایط یادگیری (زمینه‌ای، فرهنگی‌ـ اجتماعی) را شامل می‌شود. این ابعاد می‌تواند راهگشای آموزش سواد بصری به کودکان با تمرکز بر روش‌های غیررسمی باشد.
 

کلیدواژه‌ها


ـ آیت‌اللهی، مینو، آپه‌نا اسفندیاری، رحمت‌الله امینی، رضا صفری، میترا زارع، فریبا شاپوریان، سید عبدالمجید شریف‌زاده، سهیلا عبدلی، مینا نواب صفوی، و احمد آرمان نوروزی. 1392. کتاب معلم فرهنگ و هنر دورۀ اول متوسطه (هفتم). تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
ـ ابوالقاسمی، لطیف. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: لطیف ابوالقاسمی. آبادی 5 (19): 8ـ12.
ـ اپهام‌پوپ، آرتور. 1374. معماری ایران: پیروزی شکل و رنگ. ترجمۀ کرامت‌الله افسر. چ۲. تهران: فرهنگ‌سرا.
ـ اردلان، نادر. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: نادر اردلان. آبادی 5 (19): 15ـ18.
ـ استراوس، انسلم، و جولییت کربین. 1998. مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمۀ ابراهیم افشار. 1393. تهران: نشر نی.
ـ پیرنیا، محمدکریم. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: مصاحبه با استاد کریم پیرنیا. آبادی 5 (19): 5ـ6.
ـ توسلی، محمود. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: محمود توسلی. آبادی 5 (19): 25ـ26.
ـ چینگ، د. ک. فرانسیس. 1943. معماری: فرم، فضا و نظم. ترجمۀ زهرا قراگزلو. 1382. چ۸. تهران: دانشگاه تهران.
ـ حائری، محمدرضا. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: محمدرضا حائری. آبادی 5 (19): 34ـ40.
ـ حجت، مهدی. 1380. میراث‌فرهنگی در ایران، سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی. چ۱. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور (معاونت معرفی و آموزش).
ـ خوشگویان فرد، علیرضا. 1386. روش‌شناسی کیو. تهران: مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
ـ دانشدوست، یعقوب. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: یعقوب دانشدوست. آبادی 5 (19): 18ـ21.
ـ دیبا، داراب. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: داراب دیبا. آبادی ۵ (۱۹): 22.
ـ رادپور، فاطمه، مینو آیت‌اللهی، فریبا شاپوریان، سید عبدالمجید شریف‌زاده، ‌هادی مرزبان، رضا مهدوی، و مینا نواب صفوی. 1391. راهنمای درس هنر برای معلمان (چهارم، پنجم و ششم دبستان). تهران: اداره‌کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی.
ـ رحیمی، صالح، محسن گل‌محمدیان، و هلاله فتاحی‌فر. 1399. نقش آموزش سواد بصری بر مهارت‌های یادگیری کودکان 7ـ10 ساله مراجعه‌کننده به کتابخانه‌های عمومی. علوم و فنون مدیریت اطلاعات. https://doi.org/10.22091/stim.2021.6137.1466
ـ سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. 1395. کتاب معلم مطالعات اجتماعی چهارم دبستان. تهران: اداره‌کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
ـ ـــــــــ . 1396. کتاب راهنمای درس هنر برای معلمان پایه‌های اول، دوم و سوم ابتدایی. تهران: شرکت افست.
ـ سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. 1398. راهنمای معلم مطالعات اجتماعی پنجم دبستان. تهران: شرکت افست.
ـ سرمد، زهرا، بازرگان، عباس، و حجازی، الهه. 1393. روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چ۱۳. تهران: نشر آگه.
ـ سلطانزاده، حسین. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: حسین سلطانزاده. آبادی 5 (19): 40ـ45.
ـ سیف، سوسن، پروین کدیور، رضا کرمی نوری، و ‌حسین لطف‌آبادی. 1393. روان‌شناسی رشد (1). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
ـ سیف، علی‌اکبر. 1393. روان‌شناسی پرورشی نوین (روان‌شناسی یادگیری و آموزش) (ویرایش هفتم). تهران: نشر دوران.
ـ شیخ زین‌الدین، حسین. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: حسین شیخ زین‌الدین. آبادی 5 (19): 23ـ25.
ـ طاهباز، منصوره. 1383. ردپای قداست در معماری اسلامی ایران. صفه 14 (39): 103ـ123.
- فخیمی، محمدمهدی. 1397.  بازشناسی معماری ایرانی: مفاهیم و مصادیق. تهران: نشر محمدمهدی فخیمی.
ـ فلاحیان، ناهید. 1392. کتاب معلم مطالعات اجتماعی ـ سوم دبستان. تهران: اداره‌کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
ـ ـــــــ ، آمنه احمدی، نازیا ملک‌محمودی، و منصور ملک‌عباسی. 1391. کتاب معلم مطالعات اجتماعی ششم دبستان. تهران: اداره‌کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی.
ـ فلامکی، محمدمنصور. 1390. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری. تهران: نشر فضا.
ـ گروتر، یورک. 2004. زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. چ۳. 1383. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
ـ گلیجانی مقدم، نسرین. 1381. تاریخ‌شناسی معماری ایران: طرح رویکردی جدید با توجه به کاستی‌های تاریخ‌نگاری معماری ایران. رسالۀ دکتری. پردیس هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. استاد راهنما: باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی.
ـ میثاقیان، غلامرضا. 1392. جمال صورت و معنی (گفتارهایی در باب مفاهیم پایۀ شهر و معماری ایرانی). تهران: آرمانشهر.
ـ میرفندرسکی، محمدامین. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: محمدامین میرفندرسکی. آبادی 5 (19): 12ـ15.
ـ میرمیران، سید هادی. 1374. معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر: سید‌هادی میرمیران. آبادی 5 (19): 28ـ30.