فرامطالعۀ مقالات علمی‌پژوهشی داخلی در موضوع منظر فرهنگی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز

چکیده

منظر فرهنگی، موضوعی است که طی سه دهۀ گذشته و با ورود به اسناد کنوانسیون میراث جهانی (اولین نهاد بین‌المللی تشخیص و حفاظت از مناظر فرهنگی) جایگاهی ویژه یافته است. متخصصان علمی داخل کشور نیز در قالب رشته‌های مختلف اعم از معماری، معماری منظر، مرمت، جغرافیا و محیط‌زیست در طول دو دهۀ اخیر به این موضوع پرداخته و پژوهش‌های متفاوتی را در این زمینه به انجام رسانده‌اند. پراکندگی مقالات منتشرشده، گوناگونی حوزۀ پژوهشی نویسندگان و تفاوت نگرش پژوهشگران باعث ایجاد مجموعه‌ای از پژوهش‌های متفاوت در حوزۀ منظر فرهنگی شده است؛ لذا با مطالعه و بررسی این مقالات، می‌توان به تصویری شفاف از روند موجود رسید و ضمن استفاده از تجربیات موجود، از تکرار اقدامات گذشته اجتناب کرد. همچنین دسته‌بندی پژوهش‌ها در قالب موضوعات مشابه، بهره‌برداری از آن‌ها را برای پژوهشگران آتی آسان می‌کند. در این راستا، در این مقاله تلاش می‌شود تا به واکاوی حوزۀ نظری پژوهش‌های انجام‌شده دربارۀ موضوع منظر فرهنگی پرداخته شود. در این پژوهش، با استفاده از روش پژوهش کیفی و بر مبنای راهبرد فرامطالعه، 37 مقالۀ علمی‌پژوهشی با محوریت منظر فرهنگی در بازۀ زمانی 1385 تا ۱۳۹۹ بررسی شده است. بدین منظور، در دو بخش ساختاری و محتوایی، تمامی مقالات یادشده بررسی و جدول اطلاعات جامع آن‌ها تهیه، استخراج و تلخیص شد. نتایج پژوهش بیانگر نبودِ مبانی نظری قوی در بسیاری از پژوهش‌هاست. همچنین، اهمیت و جایگاه منظر فرهنگی در مقیاس شهری ایران نامشخص بوده و با وجود برخورداری از ویژگی‌ها و معیارهای ارزشمند، در اسناد شهرسازی و برنامه‌های مدیریت و حفاظت، آثار و ارزش‌های ملموس و ناملموس مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


اشرفی، مهناز. 1399. پایداری در معماری استقرارگاه‌های منظر فرهنگی میمند. مطالعات معماری ایران، ش. 17: 97ـ122.
اندرودی. الهام، و بتول صحراکاران. 1396الف. منظر فرهنگی باغستان سنتی قزوین: بررسی مفاهیم پایه و تحلیل عناصر و خصیصه‌ها در حوزۀ کالبدی. باغ نظر 14 (50): 39ـ48.
اندرودی، الهام، و بتول صحراکاران. 1396ب. اصول و راهبردهای حفاظت از منظر فرهنگی باغستان بومی تاریخی شهر قزوین با تمرکز بر میراث مصنوع. صفه 27 (4): 93ـ110.
ایمان، محمدتقی، و منیژه محمدیان. 1387. روش‌شناسی نظریۀ بنیادی. فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی 14 (56): 31ـ54.
باورساد، مرضیه، و مجتبی انصاری. 1395. مدیریت و توسعۀ پایدار منظر فرهنگی چشم علی ری. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست 18 (3): 223ـ235.
بصیری، سمیه، رسول وطن‌دوست، سید محمدامین امامی، و حسین احمدی. 1393. سیر تاریخی و اندیشه‌ای حفاظت میراث فرهنگی از منظر جایگاه مفهومی تمامیت (یکپارچگی). مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ 46 (92): 85ـ108.
بمانیان، محمدرضا، و مجتبی انصاری، و نینا الماسی‌فر. 1389. باززنده‌سازی منظر فرهنگی تخت‌سلیمان با تأکید بر رویکردهای بازآفرینی و حفاظت از میراث جهانی ICOMOS. مدیریت شهری، ش. 26: 7ـ26.
بل، سایمون. 1394. منظر: ادراک، الگو و فرایند. ترجمۀ بهناز امین‌زاده. تهران: دانشگاه تهران.
پورجعفر، محمدرضا، و فهیمه دهقانی. 1390. نقش بازآفرینی مناظر فرهنگی بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندی (نمونۀ موردی: مجموعه زندیه شیراز). نقش‌ جهان، ش. 1: 81ـ94.
پوریوسف‌زاده، سارا، محمدرضا بمانیان، و مجتبی انصاری. 1391. معیارهای مرمت منظر محوطه‌های تاریخی و طبیعی با تأکید بر محوطۀ بیستون کرمانشاه. باغ نظر 9 (22): 35ـ44.
پیران‌نژاد، علی. 1395. فرامطالعه‌ای بر پژوهش‌های دولت الکترونیک در ایران. علوم مدیریت ایران 11 (43): 113ـ134.
تقوایی، حسن. 1392. منظر روستایی و جلوه‌های پرداخت محیط طبیعی. مسکن و محیط روستا 143: 15ـ38.
حقیر، سعید، و یلدا شوهانی‌زاد. 1390. چگونگی ارتقای جایگاه گورستان‌ها در جوانب فرهنگی و اجتماعی توسعۀ پایدار شهری در ایران. باغ نظر 8 (17): 81ـ94.
حمه‌جانی، یوسف، قادر بایزیدی، و جلیل سحابی. 1397. نشانه‌شناسی مراسم آیینی پیر شالیار در منظر فرهنگی هورامان. باغ نظر 15 (67): 17ـ30.
حناچی، پیروز، و پرستو عشرتی. 1390. واکاوی اصلی‌ترین چالش‌های مفهوم منظر فرهنگی با تکیه ‌بر بازشناخت و تحلیل کارنامۀ هجده‌سالۀ این مفهوم در مرکز میراث جهانی یونسکو. نامه معماری و شهرسازی، ش. 7: 147ـ163.
دانایی‌نیا، احمد، و فرانک ایل‌بیگی‌پور. 1396. ویژگی‌های منظر فرهنگی عشایر بختیاری و تأثیر آن در ساختار معماری کوچ‌نشینی. باغ نظر 14 (57): 63ـ74.
رستنده، امین. 1388. ویژگی‌های بنیادین منظر فرهنگی در فضاهای روستایی کوهستانی در غرب ایران (مطالعۀ موردی: روستای ورکانه و روستای شهرستانه). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ش. 67: 85ـ97.
ریاحی‌مقدم، ساشا. 1391. سامان‌دهی و تجدید حیات منظر فرهنگی روستای تاریخی سریزد. مرمت آثار و بافت‌های تاریخی فرهنگی 2 (4): 1ـ14.
ریاحی‌نیا، نصرت، علی عظیمی، و معصومه لطیفی. 1398. نظریۀ اصالت «اندروز و باگی» و نقش کتابخانۀ عمومی در حفظ و پاسداشت مناظر فرهنگی بومی ایران. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی 25 (3): 405ـ429.
طالبیان، محمدحسن، و محمدصادق فلاحت. 1388. منظرهای فرهنگی مجموعه مباحث کارگاه کارشناسی ارتقای مدیریت و برنامه‌ریزی منظرهای فرهنگی میراث جهانی تخت جمشید. تهران: سازمان میراث فرهنگی‌ـ صنایع دستی و گردشگری.
عشرتی، پرستو، و پیروز حناچی. 1394. تعریفی نوین از مفهوم منظر فرهنگی مبتنی بر فرایند شکل‌گیری آن. نقش‌ جهان، ش. 3 و 5: 42ـ50.
عشرتی، پرستو، و پویا دولابی. 1399. واکاوی منظر شهری تاریخی اصفهان مبتنی بر بنیان‌های فرهنگی و طبیعی از آغاز تا پایان دوران صفوی. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر 13 (33): 151ـ164.
عینی‌فر، علیرضا، و پرستو عشرتی. 1396. رویکردی کل‌نگر به نسبت فرهنگ و طبیعت در منظر فرهنگی (مورد پژوهی: بم). هنرهای زیبا 22 (4): 81ـ92.
فدایی‌نژاد، سمیه، پیروز حناچی، لاله رمضانی، و مهدیار نظام. 1396. بازشناسی مفهوم ارزش در حفاظت منظر فرهنگی اورامان تخت. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران 7 (1): 31ـ50.
فدایی‌نژاد بهرامجردی، سمیه، و پرستو عشرتی. 1393. واکاوی مؤلفه‌های بازشناخت اصالت در حفاظت میراث فرهنگی. هنرهای زیبا 19 (4): 77ـ86.
فریدون‌زاده، حسن، گلناز کشاورز، و فهیمه یاری. 1398. زیبایی‌شناسی منظر فرهنگی شهر در مختصات جغرافیا و قومیت (نمونۀ موردی بلوچ). برنامه‌ریزی توسعه کالبدی 4 (2): 67ـ78.
فلاحی، علیرضا. 1387. آماده‌سازی مناطق تاریخی و مناظر فرهنگی بم؛ این میراث جهانی در خطر برای مقابله با زلزله. صفه. ش. 46: 135ـ154.
فیاض، ابراهیم، حسین سرفراز، و علی احمدی. 1390. نشانه‌شناسی چشم‌اندازهای فرهنگی در جغرافیای فرهنگی؛ راهبردی مفهومی برای فهم و کشف معنا. تحقیقات فرهنگی 4 (4): 91ـ116.
قرایی، فریبا، و عطیه عینعلی. 1398. نقش ادراک محیطی در فهم و طراحی منظر فرهنگی فضاهای ورودی شهرها (مورد مطالعاتی: ورودی غربی گرگان). معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ش. 27: 145ـ154.
کوکبی، لیلا، غلامرضا اکرمی، سید علی بدری، و محمدرضا رضوانی. 1393. مروری بر تغییر شکل منظر فرهنگی از دیدگاه اکولوژی، اقتصادی‌ـ اجتماعی؛ مطالعۀ منظرهای شهری‌ـ روستایی اتحادیه اروپا. مسکن و محیط روستا، ش. 147: 31ـ50.
لباف‌خانیکی، میثم. 1395. سیر تحول منظر فرهنگی میمند کرمان با تکیه ‌بر مطالعات تاریخی و یافته‌های باستان‌شناختی. مطالعات باستان‌شناسی 8 (2): 111ـ130.
مخلص، فرنوش، احمدعلی فرزین، و فرنوش جوادی. 1392. مزار پیرمراد؛ منظر فرهنگی‌ـ آیینی شهرستان بانه. باغ نظر 10 (24): 27ـ38.
ملبوس‌باف، رامین، و فریدون عزیزی. 1389. مرور سیستماتیک چیست و چگونه نگاشته می‌شود؟. پژوهش در پزشکی 34 (3): 203ـ207.
منصوری، کاوه، محمد مسعود، و محمدسعید ایزدی. 1398. شناخت عوامل مؤثر بر شکل‌گیری گورستان‌های تاریخی (با تأکید بر گورستان‌های تاریخی شهر تهران). باغ نظر 16 (75): 15ـ32.
موسویان، سمیه. 1397. نقش مجسمه‌های شهری در شکل‌گیری هویت منظر فرهنگی شهر تهران. مطالعات ملی 19 (4): 141ـ160.
ندیمی، هادی، رضا ابوئی، و مهدی صادق احمدی. 1396. ظهور و حضور روستا و میراث روستایی در سیر تطور اسناد بین‌المللی حفاظت. مسکن و محیط روستا، ش. 157: 3ـ20.
وحیدزادگان، فریبا، هما ایرانی‌بهبهانی، و محمدحسن طالبیان. 1392. ارزیابی متغیرهای تأثیرگذار بر زیبایی منظر تاریخی‌ـ فرهنگی آرامستان‌های اسلامی ایران (نمونۀ موردی: تخت فولاد اصفهان). مطالعات شهر ایرانی‌ـ اسلامی، ش. 11: 73ـ78.
ودادهیر، ابوعلی. 1389. فراترکیب نتایج واکاوی‌های کیفی و مطالعات فرهنگی: واقعیت یا توهم. برگ فرهنگ، ش. 22: 24ـ45.
وکیلی‌مفرد، حسین، و سمیه حسینی‌راد. 1397. بررسی کمی تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌نویسندگی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان در پایگاه استنادی Scopus. پژوهان 16 (4): 53ـ63.
Bench, S., and T. Day. 2010. The User Experience of Critical Care Discharges: A Meta Synthesis of Qualitative Research. International Journal of Nursing Studies 47 (4): 487-499.
Cyrus Sabri, R. 1391. Designing for Achievement of Sustainable Vernacular Patterns in a Cultural Context. Environmental Science 10 (1): 29-40.
Cyrus Sabri, R., P. Miller., and R. Dierkx. 1385. Rebuilding Sustainable Image in a Cultural Landscape. Environmental Science. no. 12: 49-58.
Eshrati, P., D. Eshrati., and S. Fadaei Nezhad. 1396. The Study of Safavi Northern Chahar-Bagh Street of Shiraz, Iran; from the Standpoint of Integrated Conservation and Development Based on Historical Urban Landscape Approach. Armanshahr Architecture & Urban Development 11 (22): 9-23.
Irani Behbahani, H., B. Bahrami., and S. Agha Ebrahimi. 1389. Multidisciplinary Analysis of Nature, Culture and History in the Archeological Landscape of Iran. Environmental science 7 (3): 103-116.
Paterson, B., Thorne., C. Canam., and C. Jillings. 2001. Meta- Study of Qualitative Health Research: A Practical Guide to Meta-Analysis and Meta-Synthesis. California: Sage.
Sauer, C. 1925. The Morphology of Landscape. California: University of Publication in Geography. Reprinted in Leighly.
UNESCO World Heritage Center. 2017. Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. https://whc.unesco.org/en/guidelines (accessed Aug 11, 2021).
Yünkü, Z.T. 2015. A Proposal for a Method of Cultural Landscape Character Assessment: A Research on the Context, Method and Results for the Cappadokia Landscape. PhD. Diss., Natural and Applied Science of Middle East Technical University.
Zhao, Sh. 1991. Metatheory, Metamethod, Meta-Data-Analysis: What? Why, and How?. Sociological Perspectives 34 (3): 377-390.