روابط متقابل شیوۀ زندگی و سازمان فضایی خانه در شهر رشت (عصر قاجار تا دورۀ معاصر)

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

2 دانشیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

3 دکترای معماری و شهرسازی، دانشکده معماری، دانشگاه اشتوتگارت آلمان

چکیده

ساخت‌وسازهای یکسان و بی‌توجهی به الگوهای فرهنگی و رفتاری کاربران در بسیاری از شهرهای ایران، در تغییر تدریجی رفتار ساکنان و کاهش رضایتمندی آن‌ها از محیط زندگی خود تأثیرگذار است. خانه علاوه بر کارکرد زیستی‌اش به‌عنوان سرپناه، محلی است برای آرامش انسان. هماهنگی این فضا با شیوۀ زندگی مردم یک منطقه، به ایجاد حس تعلق در کاربران آن می‌انجامد. پژوهش پیش‌ رو تغییرات کالبدی و شیوۀ زندگی و تأثیر متقابل آن‌ها را در خانه‌های شهر رشت از دورۀ قاجار تا امروز بررسی می‌کند. برای رسیدن به اهداف پروژه با روش ترکیبی، 38 نمونۀ مطالعاتی از خانه‌های دورۀ قاجار تا امروزِ شهر رشت، برداشت و سازمان فضایی آن‌ها مشخص شد، سپس با روش کیفی، به‌شیوۀ‌ پیمایشی و مصاحبۀ نیمه‌‌ساختاریافته با ساکنان این خانه‌ها، الگوی سکونت و مؤلفه‌های تأثیرگذار در شیوۀ زندگی هر دوره شناسایی گردید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با گذشت زمان، فضاهای باز و نیمه‌باز خانه مانند حیاط و ایوان، کارکردهای خود را از دست داده و عملکردهای مربوط به این فضاها به داخل خانه انتقال یافته ‌است. تغییرات کالبدی و شیوۀ‌ زندگی تقریباً تا دورۀ پهلوی ثابت بوده ولی بعد از آن، دچار تغییرات زیادی شده است. درمجموع، ساختار کالبدی تحت‌تأثیر دانش زمانه، به‌طور پیوسته و آهسته تغییر کرده و به‌شدت در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و معیشتی از شیوۀ زندگی تأثیر گرفته است، ولی در فعالیت‌های مربوط به بُعد زیستی، لزوماً چنین ارتباطی وجود ندارد و کارکرد یکسانی داشته است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، غلامرضا، حسین سلطان‌زاده، و غزال کرامتی. 1396. بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان. باغ نظر 14 (47): 29ـ38.
پندی، کیوان. 1387. رشت در آیینه تاریخ. رشت: کتیبه گیل.
پوردیهیمی، شهرام. 1390. فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستا 30 (134): 3ـ18.
خاکپور، مژگان. 1386. معماری خانههای گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
راپاپورت، آموس. 1929. انسانشناسی مسکن. ترجمۀ خسرو افضلیان. 1388. مشهد: کتابکده کسری.
رضوی‌زاده، نورالدین. 1384. بررسی تأثیر رسانه‌ها بر تمایل به تغییر سبک زندگی روستایی. علوم اجتماعی 12 (31): 111ـ114.
معماریان، غلامحسین. 1387. آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گونه‌شناسی برون‌گرا. تهران: سروش دانش.
مهدوی کنی، محمدسعید. 1387. مفهوم سبک زندگی و گسترۀ‌ آن در علوم اجتماعی. تحقیقات فرهنگی ایران 1 (1): 199ـ230.
نظرکرده، سحر، گیلدا دقیقی ماسوله، و مژگان خاکپور. 1396. عوامل مؤثر بر امنیت اجتماعی زنان در فضاهای عمومی روستاهای گیلان. در پنجمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.
یزدانفر، سید عباس، سید باقر حسینی، و مصطفی زرودی. 1392. فرهنگ و شکل خانه، مطالعه موردی خانه‌های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر. مسکن و محیط روستا 32 (144): 17ـ32.
یزدانفر، سید عباس، مهسا ضرابی الحسینی، و زهره ناصردوست. 1395. الگوی مسکن ارومیه با توجه به شیوۀ زندگی در گذر زمان. تهران: وزارت راه و شهرسازی.
یزدانفر، سید عباس، و مهسا ضرابی الحسینی. 1394. تأثیر شیوۀ زندگی بر سازمان فضایی خانه ـ مطالعۀ موردی: شهرستان ارومیه. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران 6 (2): 45ـ61.
Benedikter, Roland, Mark Juergensmeyer, and Helmut Anheier. 2011. Lifestyles. Stanford: The Sage Encyclopedia of Global Studies.
 Parnell, John, Nitish Singh, and John Spillan. 2006. Strategy through the Eyes of the Consumer: An Exploratory Study across Emerging Economies. Panorama Socioeconomico 24 (33): 50 ـ 64.
 Rapoport, Amos. 1980. Cross Cultural Aspect of Environmental Design. New York: Human Behavior and Environment.