سیر تحول مسجدجامع فرومد با تأکید بر افزوده‌های دورۀ ایلخانی

نویسندگان

1 دکتری حفاظت و مرمت، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

2 کارشناس‌ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

3 کارشناسی‌ارشد مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی، دانشکده مرمت دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

مسجدجامع فرومد، از جمله مساجد دوایوانی خراسان بزرگ است که در منطقۀ جوین خراسان و در میانۀ روستای تاریخی فرومد قرار دارد. اگرچه تأکید بر دوره‌های متعدد ساخت آن، وجه تشابه گزارش‌های موجود در باب بناست، در تاریخ احداث و توسعۀ‌ بنا و معرفی حامیان و صنعتگرانی مؤثر بر ساخت بنا، اختلاف‌نظرهای جدی دیده می‌شود. آنچه مسلم است وجود دوره‌های تغییرات کالبدی در مسجد اولیه و دگرگونی آن در دوره‌های متأخر است که به‌سبب وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در منطقه، که شرح آن‌ها در اسناد مکتوب وجود دارد، تعمیر و بازسازی بنا را اجتناب‌ناپذیر کرده است. پژوهش حاضر با تأکید بر اهمیت مسجدجامع فرومد و با هدف تدقیق تاریخ احداث بنای اولیه، تحولات ادواری و توسعه‌های کالبدی و شناخت افراد مؤثر در احداث بنا، به بررسی‌ ابعاد مختلف آن پرداخته است. راهبرد اصلی پژوهش، بهره‌گیری از رویکرد توصیفی‌تحلیلی است و در جهت پاسخ‌گویی به پرسش‌ها، پژوهشگران با تأکید بر مطالعات میدانی و مستندسازی جامع بنا و انجام مطالعات پی‌گردی، ضمن نمونه‌برداری و مطالعات آزمایشگاهی، اسناد موجود و مکتوبات تاریخی را بررسی و تحلیل کرده‌اند. بر مبنای یافته‌های پژوهش، اگرچه تزیینات موجود بازگوکنندۀ شیوۀ ایلخانی است، پی‌ریزی بنای اولیه در دورۀ سلجوقی یا پیش از آن صورت گرفته‌ است. بر اساس یافته‌های پژوهش، ساختار مسجد اولیه، تک‌ایوانی بوده که در طی زمین‌لرز‌ه‌های تاریخی منطقه، ویران شده‌ است. در دورۀ ایلخانی و با ظهور وزیر صاحب‌مقام، علاءالدین محمد‌ فرومدی و توجه وی به زادگاهش، فرومد ارج‌وقربی بیش از گذشته یافت و حاکم‌نشین منطقه شد. علاءالدین در مدت وزارت خود (716ـ۷۳۶ق)، علاوه بر احداث عمارت شهرستان (کاخ اقامتگاهی)، دارالشفا و دارالکتاب در زادگاه خود، حامی مالی عملیات بازسازی و نوسازی مسجد کهن فرومد شد. بر اساس کتیبه‌ای که بر فراز محراب منحصربه‌فرد ایوان جنوبی قرار دارد، اقدامات نوسازی زیر نظر استاد «علی بن ‌محمد المحمود الجامی الشهرستانی» صورت گرفته‌ است. در طی مداخلات دورۀ ایلخانی، با حفظ بخش‌های باقی‌مانده از تخریب ناشی از زمین‌لرزه،‌ ایوان جنوبی بازسازی، و ایوان شمالی برای اولین بار احداث شد. همچنین با شکل‌گیری طاقگان سه‌چشمه‌ای در طرفین غربی و شرقی صحن، ساختار کالبدی بنا تکمیل شد و جداره‌های بیرونی و داخلی با آجرکاری قالبی و گچ‌بری‌های پرکار و ظریف، تزیین شد.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

همرسانی

ارجاع به این مقاله

آمار