1
استادیار، دانشکدۀ معماری شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه
2
کارشناس‌ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه
چکیده
مسجدجامع شهر ارومیه یکی از میراث معماری ایران است که در جریان وقایع تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دچار دگرگونی‌های متعددی شده است. این مسجد در بخش مرکزی شهر ارومیه و در کنار مجموعه بازار تاریخی آن قرار گرفته است. با وجود اهمیت این مسجد، پژوهش‌های اندکی دربارۀ آن انجام شده و در خصوص تحولات فضایی و کالبدی آن نیز، اقدام مؤثری صورت نگرفته است. هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ جامع، بررسی اسناد و مدارک موجود برای دست یافتن به تحولات مختلف عناصر فضایی و کالبدی مسجد و ارائۀ تصویری صحیح‌تر از فرایند ساخت‌وساز و در نهایت، دوره‌بندی تاریخی آن است. روش تحقیق به‌کارگرفته‌شده تفسیری‌تاریخی است که گردآوری اطلاعات مبتنی بر برداشت‌های میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و تأمل در آرای پژوهشگران و تعمیم نظریات آن‌ها بوده است. نتایج کار حاکی از آن است که مجموعۀ مسجدجامع ارومیه بر روی بقایای معماری پیش از اسلام و همچنین آثاری از معماری صدر اسلام احداث و ساخت‌وسازهای متعددی از اولین قرون اسلامی تا به امروز در این مجموعه انجام شده است. از تحولات برجستۀ این مجموعه می‌توان به احداث گنبدخانه در دورۀ سلجوقی، محراب گچ‌بری در دورۀ ایلخانی و احداث صحن و حجره‌های پیرامون در دورۀ زندیه اشاره کرد. مداخلات انجام‌شده در چند دهۀ اخیر، سبب ایجاد تغییرات اساسی در مجموعه شده، به‌طوری که بخش‌های مهمی از فضاهای مسجد دچار تخریب و نوسازی شده است.
)