پی‌جویی معماری کریم طاهرزاده بهزاد در تاریخ و کالبد دبیرستانی در شهر قزوین

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران

2 کارشناس‌ارشد مطالعات معماری ایران، مؤسسۀ آموزش عالی علامه دهخدا (قزوین)

چکیده

اسناد تاریخی نشان می‌دهد در دهۀ اول قرن چهاردهم هجری شمسی، کریم طاهرزاده بهزاد از معماران نامدار و پرکار نسل اول دورۀ معماری معاصر، دو مدرسه در شهر قزوین طراحی کرده که یکی از آن‌ها، دبیرستان پسرانه بود. سیر تاریخی پیدایش بنای این دبیرستان، سبب شکل‌گیری این فرض شد که احتمال دارد بنای یادشده همان ساختمان «دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی» باشد که امروزه قسمتی از آن در خیابان هلال احمر قزوین باقی ‌مانده است؛ بنابراین تلاش شد با مطالعۀ مستندات تاریخی و تطبیق الگوی طراحی مدارس طاهرزاده بهزاد با کیفیت کالبدی ساختمان یادشده، درستی یا نادرستی فرض تحقیق ارزیابی شود. هدف از پژوهش حاضر، شناخت دبیرستان مورد نظر به‌مثابۀ یکی از آثار معماری معاصر قزوین و بررسی احتمال طراحیِ آن به دست کریم طاهرزادۀ بهزاد است. برای نیل به این هدف، در فرایند پژوهشی تاریخی با رویکردی توصیفی‌تفسیری، رهیافتی تاریخ‌نگارانه و معمارانه و بر بنیان پارادایم تفسیرگرایی برای تاریخ‌نگاری تطبیقیِ ساختمان دبیرستان تلاش ‌شد. روش گردآوری شواهد نیز میدانی و آرشیوکتابخانه‌ای است. نتایج این پژوهش که در دو بخشِ اصلیِ معرفی و شناخت دبیرستان، و بررسی انتساب طرح بر مبنای اخبار و معماری تدوین شده است، نشان می‌دهد اگرچه تحولات کالبدی پی‌درپی سبب مخدوش شدن اصالت بنا شده و به نظر می‌رسد بنای ساخته‌شده با طرح اولیۀ آن تفاوت‌هایی دارد، میان مدارس طراحی‌شده به دست طاهرزاده بهزاد در قزوین و ساختمانِ موضوع این پژوهش، پیوند زمانی دیده می‌شود؛ به‌علاوه، رابطۀ معناداری میان الگوی طراحی مدارس طاهرزاده بهزاد و کالبد دبیرستان یادشده وجود دارد؛ بر این اساس، احتمال ایفای نقش طاهرزاده بهزاد در طراحی دبیرستان قوّت می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


آرشیو موزۀ آموزش‌وپرورش قزوین، مجموعه عکس‌های دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی/ پاسداران.
آقاملایی، ایرج. 1384. تاریخچۀ آموزش‌وپرورش نوین مشهد و اداره‌کل خراسان. مشهد: مرندیز.
اطلاعات. 1307. مدارس قزوین. 24 آذر.
اطلاعات. 1307. ادارۀ ساختمان بهزاد در طهران. 1 دی.
اطلاعات. 1307. مدارس قزوین. 18 دی.
اطلاعات. 1308. ساختمان مدرسۀ متوسطه. 14 اردیبهشت.
اطلاعات. 1315. مقدمات ساختمان دبیرستان. 9 شهریور.
اطلاعات. 1326. تعلیمات اجباری در قزوین. 21 اردیبهشت.
اطلاعات. 1326. سفر شاه به‌سمت آذربایجان و توقف در قزوین. 2 خرداد.
اطلاعات. 1328. گشایش دبیرستان از طرف وزیر فرهنگ. 20 مرداد.
انجمن سالنامۀ دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی. 1328. سالنامۀ دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی. تهران: شرکت سهامی چاپ.
انجمن سالنامۀ دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی. 1336. سالنامۀ دبیرستان محمدرضاشاه پهلوی. تهران: شرکت سهامی چاپ.
بانی‌مسعود، امیر. 1390. معماری معاصر ایران. تهران: نشر هنر معماری قرن.
تعلیم و تربیت. 1328. خبرهای فرهنگی از ادارۀ تعلیمات اجباری: شروع به کار قانون تعلیمات اجباری. (238): 60ـ64.
دبیرسیاقی، محمد. 1381. سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن. قزوین: اداره‌کل میراث فرهنگی استان قزوین.
دبیرسیاقی، محمد و ابراهیم صفاری. 1380. تاریخچۀ فرهنگ و مدارس سرزمین قزوین بر مبنای تعلیمات نوین، ج 1. قزوین: حدیث امروز.
ـــــــــــــــ . 1381. تاریخچۀ فرهنگ و مدارس سرزمین قزوین بر مبنای تعلیمات نوین، ج 2. قزوین: حدیث امروز.
ـــــــــــــــ . 1382. تاریخچۀ فرهنگ و مدارس سرزمین قزوین بر مبنای تعلیمات نوین، ج 3: 1/3، 2/3، 3/3). قزوین: حدیث امروز.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 21/ 89/ 286/ 240
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 37361/ 310
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 401 ن 4 آ پ 1/ 297039210
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 401 ن 4 پ 1/ 297039210
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 401 ن 4 آ پ/ 297039210
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 37361/310
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌های و مرکز اسناد استان قدس رضوی، سند شمارۀ 66958.
سازمان نقشه‌برداری کشور، عکس‌های هوایی سال‌های 1335، 1354 و 1373ش.
شافعی، بیژن، سهراب سروشیانی، و ویکتور دانیل. 1384. معماری کریم طاهرزاده بهزاد، تهران: دید.
طاهرزاده بهزاد، کریم. 1342ق. سرآمدان هنر. برلین: چاپخانۀ ایرانشهر.
ــــــــــــ . 1341. سرگذشت لوله‌کشی تهران. تهران: اقبال.
گلریز، محمدعلی. 1382. مینودر یا باب‌الجنة قزوین، ج 1. قزوین: طه.
محمدزاده، محمدنادر. 1385. یادگار ماندگار: نقشۀ بناهای تاریخی استان قزوین. قزوین: اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.