سفال دورۀ صفوی به‌دلیل حمایت حاکمان، تعاملات فرهنگی فرامنطقه‌ای و پیشینۀ غنی سفالگری ایران، تکامل زیادی یافت. این سفالینه‌ها در تنگ‌بری‌های معماری صفوی نیز نمود یافته‌اند. پرسش‌های مقاله این است که پرشمارترین فرم‌های سفال صفوی در تنگ‌بری‌ها و دلایل به‌کارگیری آن‌ها کدام است؟ اهداف این پژوهش، گونه‌شناسیِ پرکاربردترین فرم‌های تنگ‌بری در کاخ‌های هشت‌بهشت و عالی‌قاپو در اصفهان، بررسی تطبیقی فرم سفال صفوی و تنگ‌بری‌ها و تحلیل علل به‌کارگیری فرم سفالینه‌ها در تنگ‌بری‌هاست. داده‌ها به روش‌های میدانی و اسنادی گردآوری و با شیوۀ توصیفی‌ـ تطبیقی پردازش و تحلیل شده‌اند. بر این اساس، پس از دسته‌بندی و گونه‌شناسی فرم‌های سفال دورۀ صفوی، به توصیف این گونه‌های سفالی و تبیین ویژگی‌های شاخص در فرم آن‌ها پرداخته شده، سپس هریک از فرم‌های تنگ‌بری در دو بنای مورد مطالعه، با فرم‌های سفال دورۀ صفوی مطابقت داده شده است. بر این اساس، گونه‌شناسی آرایه‌های تنگ‌بری صورت گرفته و پرکاربردترین فرم‌های سفال در این آرایه‌ها شناسایی شده است. پس از آن، به تحلیل عوامل مؤثر بر کاربرد و فرم آرایه‌های تنگ‌بری پرداخته شده و عوامل زیباشناسی، فنی و هنری، گرایش‌های اخلاقی، سلایق شخصی و ارتباط این فرم‌ها با ادب فارسی بررسی شده است. از نتایج این پژوهش، معرفی سفالینه‌های مورد علاقۀ شاهان صفوی، یعنی صراحی‌ها، قمقمه‌ها و ابریق‌ها و پرکاربردترین فرم‌های تنگ‌بری یعنی کوزه‌ها یا خمره‌هاست. منظومه‌های صفوی نیز پرکاربردترین سفالینه‌ها را معرفی می‌کنند. احتمالاً برخی تنگ‌بری‌ها نیز از نمونه‌های فلزی و شیشه‌ای تأثیر پذیرفته‌اند. سطوح عمودی دیوارهای عالی‌قاپو و تقسیمات افقی دیوارهای هشت‌بهشت، بر فرم تنگ‌بری‌ها تأثیرگذار بوده است. همچنین تنگ‌بری‌های حجیم‌تر که مکانی برای نگهداری سفالینه‌های نفیس بوده‌اند، در بخش‌های پایین‌تر اجرا شده‌اند. به‌نظر می‌رسد معماران صفوی با آگاهی از نقش تنگ‌بری‌ها در شکستن پژواک صدا، چنین شیوه‌ای را برای تزیین اتاق‌های موسیقی و بزم دو بنا برگزیدند. همچنین، علایق و گرایش‌های اخلاقی شاه‌عباس اول و شاه‌سلیمان اول در نحوۀ شکل‌گیری تنگ‌بری‌ها مؤثر بوده است.
)