هدف این مقاله، کنکاشی است تخصصی و ریزبینانه در باب تعریف مفهوم و جایگاه واکاوی در معماری. این مفهوم از جهاتی مختلف شبیه به حوزه نقد می‌باشد و حتی در مواقعی ناخواسته و ناآگاهانه به جای آن استفاده می‌شود. بنابراین، این مقاله ابتدا به واژه شناسی مفهوم واکاوی و نقد پرداخته و سپس برای شناختی جامع تر، دستگاه نقد معماری وین اتو را که به هر دو حوزه نقد و واکاوی اهمیت می‌دهد، انتخاب و به‌لحاظ فکری و نظری مورد تحلیل قرار می‌دهد تا چگونگی شکل‌گیری دستگاه‌های فکری نقد و البته با تأکید بر حوزه نقد فرم از منظر این پژوهش در فرایند شکل‌گیری معماری به‌صورت دقیق مشخص و بیان شود. در مرحله آخر، به‌عنوان نمونه‌ای از تعریف یک دستگاه واکاوی براساس ساختار دستگاه نقد معماری تحلیل شده و با توجه به دانش حاصله در تعامل و ارتباط این دو حوزه با یکدیگر، ضمن مروری سریع بر تعریف فرم معماری و رجوع به چند منبع تشریحی وتحلیلی فرم معماری، به تهیه و تدوین دستگاه فکری برای واکاوی فرم معماری پرداخته می‌شود. برای رسیدن به این دستگاه فکری روشی مورد نظر قرار گرفته که به‌صورت تحلیلی از منابع مورد تائید قبلی برداشت شده و نهایتاً به‌صورت یک دستگاه جامع و مدل کاربردی برای واکاوی فرم در این مقاله ارائه شده است.
)