فهم چیستی پوشش پتکانه از طریق تحلیل نمونه‌های نخستین در معماری ایران

نویسندگان

چکیده

براساس تعریفی اولیه، پتکانه نوعی گوشه‌سازی است شامل چند ردیف تاقچه (تاسه) که روی هم سوار می‌‌شوند و جلو می‌آیند. توسعه و تکامل این اندام منجر به شکل‌گیری یکی از جالب‌ترین و پیچیده‌ترین تاق‌های ایرانی به نام تاق پتکانه می‌گردد که به‌دلیل شباهت با برخی دیگر از گونه‌های تاقی و پوشش‌های تزئینی، کمتر به‌عنوان یک پوشش مستقل به آن پرداخته شده است. این مقاله در پاسخ به یک سؤال بنیادی شکل گرفته است که «مفهوم پتکانه به‌عنوان یکی از گونه‌های پوشش فضا در معماری ایران چیست؟» در پاسخ به این پرسش ، مقالۀ حاضر پیشینۀ شکل‌گیری این اندام را از نخستین گام‌های پیدایش بررسی می‌کند. بدین منظور، ابتدا اطلاعات مربوط به نمونه‌های نخستین از طریق «مشاهده و برداشت مستقیم میدانی»، «مصاحبه با استادکاران و مرمت‌گران ابنیه» و «مطالعات کتابخانه‌ای» برداشت می‌شود. پس از آن، نظام هندسی و ساختار سازه‌ای نمونه‌ها از طریق مدل‌سازی با نرم‌افزارهای سه‌بعدی‌سازی پیاده می‌شود. در نهایت، مقایسه و تحلیل یافته‌های مرتبط به همۀ نمونه‌ها، با استفاده از روش توصیفی ‌ـ تحلیلی، به تعیین اندام‌ها و اجزای سازندۀ پوشش پتکانه و مرزشناسی آن با دیگر پوشش‌ها می‌انجامد. براین ‌اساس، پتکانه در بدو ظهور، با ایدۀ گوشه‌سازی در گنبدخانه در معماری پیش از اسلام، ارتباط معناداری دارد. در ادوار بعدی، با ارتقای دانش فنی معماران مسلمان، باربری بالای باریکه‌تاق‌ها موجب می‌شود که از آن‌ها برای پوشش یک کنج استفاده شود و ترکیبی از یک باریکه‌تاق‌ و دو تاسه به‌وجود آید. در ادامه، این ایده در چهار سوی دهانه تکرار و با پیدایش «گوشه‌سازی سه کنج با باریکه‌تاق»، مسئله گوشه‌سازی با کارایی بهتر و هندسۀ غنی‌تر حل می‌شود . در نهایت، ترکیب باریکه تاق‌های مطبق موجب ایجاد فضاهای پلکانی در زیر سازه و توسعۀ افقی و عمودی تاسه‌ها و ایجاد ماهیتی یکپارچه می‌شود که می‌توان آن ‌را پوششی نو به ‌نام «پتکانه» خواند.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار