سنندج شهر اُرسی؛ بررسی روند شکل‌گیری و گسترش هنر اُرسی‌سازی براساس نمونه‌های موجود

اُرسی‌های بسیاری در آثار دوره‌های صفوی و به‌ویژه خانه‌های دورۀقاجار در سنندج باقی‌مانده است. اگرچه این خانه‌ها دارای آرایه‌های متعددی هستند، اُرسی در این میان، از جایگاه خاصی برخوردار است. این پژوهش در پی آن است که به چند سؤال پاسخ دهد و فرضیه‌هایی را که دربارۀسابقه، فن ساخت و ویژگی اُرسی‌سازی شهر سنندج را طرح کرده، اثبات کند. در این پژوهش، کوشش شده که به اهمیت و جایگاه اُرسی در شهر سنندج به‌صورت تاریخی و توصیفی‌تحلیلی نگریسته شود. پیشینۀ استفاده از اُرسی در بناهای شهر سنندج به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما مدارک و شواهد موجود نشانگر این است که استفاده از اُرسی در بناهای دورۀ صفوی آغاز شده است. مدارک و شواهد قطعی‌تری در استفاده از اُرسی و اُرسی‌سازی در ساختمان‌های مسکونی دورۀ قاجار،نیز در دست است که نشان می‌دهد که ساختناُرسی و استفاده از آن در این دوره، گسترش چشمگیری داشته و می‌توان سنندج را از مراکز مهم ساخت اُرسی در دورۀ‌قاجار شمرد. گستردگی استفاده از اُرسی از سویی، نشانگر این است که افراد زیادی در این حرفه اشتغال داشته‌اند؛بنابراین، ساختن اُرسی و استفاده از آن، از چنان جایگاه و اهمیتی برخوردار بوده که در خانه‌های مردم عادی هم نمونه‌ای با پیمون کوچک (1) وجود داشته است. در برخی خانه‌های با پیمون بزرگ (2) تعداد اُرسی به بیش از ده نمونه هم می‌رسد. گسترش و بهره‌مندی از اُرسی در ساختمان، توجه سازندگان را به سمتی سوق می‌دهد که طرح اُرسی‌های شهر سنندج را با وجودحفظ کلی اُرسی‌سازی ایرانی، ولی با شیوۀ بومی‌محلی، همچون سایر هنرها ازجمله فرش و صنایع دستی را ایجاد کنند. با اتکا بر این پشتوانۀ غنی در اُرسی‌سازی، می‌توان برای احیا یانوآوری در آن، از فراموشی و نابودی این هنر جلوگیری کرد.