ایلخانیان از دست‌نشاندگان مغولان پس از تصرف ایران بودند که میراث هنر سلجوقیان را در تصرف خود گرفتند و تحولاتی در آن ایجاد نمودند که به شکوفایی برخی از آن‌ها انجامید. یکی از تزئینات وابسته به معماری که در این دوره بسیار مورد توجه بود و به اوج رسید، هنر گچبری است که آثار بسیار زیادی از آن در قالب تزئینات معماری به جای مانده است. تقریباً تمامی نمونه‌های موجود از این دوره توسط محققین شناسایی شده، اکثر بررسی‌های صورت گرفته تنها به توصیف کلی این آثار و تاریخ اجرا و یا محدوده تاریخی آن‌ها پرداخته و کمتر به نقوش تزئینی و تغییرات سلیقه هنرمندان و جامعه آن زمان، در به کارگیری آن‌ها توجه کرده‌‌اند. در این مقاله، سعی بر آن است تا در راستای رسیدن به هدف، با مقایسه تعدادی از نمونه‌های موجود، نقوش گچبری دوره ایلخانی مورد بررسی قرار گیرند و نقوش تزئینی شاخص به کار رفته در آن‌ها و تحولات صورت گرفته توسط هنرمندان ایلخانی شناسایی شوند. در این مقاله، آثار شاخص گچبری ایلخانی به روش توصیفی‌ـ تحلیلی بررسی شده‌اند. چنین نتیجه‌گیری شده است که در دوره ایلخانیان، گچبری برگرفته از دوران پیش از خود، به‌خصوص سلجوقیان است اما با برجستگی بیشتر و طرح‌های پیچیده‌تر، متأثر از تذهیب نسخ خطی است که خود وجه تمایز عمده آن نسبت به دیگر دوره‌هاست. از جمله ویژگی‌های بصری شاخص این دوره، ساخت محراب‌های گچی با گونه‌های مختلف کوفی و اقلام دیگر خط، انواع گره‌های هندسی، نقوش اسلیمی پیچیده در لابه‌لای کتیبه‌ها و اولین استفاده از کتیبه‌های «معقلی» و «بنایی» و کتیبه «مادر و فرزند» و کاربرد برخی نقوش مانند گل شاه عباسی، گل روزت و نقش زنجیره خمپا در گچبری است که موجب تحولی بزرگ در این هنر و خلق شاهکارهایی عظیم در این دوره شده است.
)