Spatial Relations Patterns in the Caravanserais of the Historical Route from Jorjan to Nishapur: A Study Using Space Syntax

Document Type : Original

Authors

1 M.A., Iranian Architectural Studies, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran

2 AssociateProfessor, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran

Abstract

Iran's unique geographical position, as a crossroad between various Eastern and Western civilizations, has made it a significant land with important routes throughout different historical periods. Caravanserais, which some of them are registered in the UNESCO list of World Heritage, are an important heritage of historic roads. In the route of the Khorasan or Eastern highway, a branch is located in the north of Khorasan. The historical route from Jorjan to Nishapur has been a point of reference since the 4th to 9th centuries. Only a few caravanserais in Iran remain from before the Safavid period. Since chain caravanserais were likely built simultaneously due to their continuous function of providing shelter for travelers, their chain analysis holds a special position in the studies of architectural patterns. In this research, firstly, using interpretive-historical methods, the route, resting places, and caravanserais from the 4th century onwards were identified. In the next step, relying on the theory of Space Syntax and the resulting justified graphs, the spatial relations of these caravanserais were analyzed, and the governing patterns of these relations were interpreted using logical reasoning methods. The findings indicate that the entrance point to the buildings is unique and serves as the main gateway. Hashti or octagonal vestibule serves as a pivotal communication space in the intermediate area. The stable has access through Hashti, and the tower has access through the stable. Hashti is connected to the entrance courtyard. The rooms are arranged around the courtyard, with the iwan (semi-open vaulted hall in the middle of each side of the rectangular courtyard) serving as the pivotal space between the rooms and the courtyard. The distinguishing feature of the buildings is the presence of additional sections such as the stable and their method of connection to Hashti. Thus, while following a unified pattern, the layout of these buildings is unique for each structure, with considerations such as the number of rooms, Hashti, and stable shape.

Keywords


آیوازیان، سیمون. ۱۳۷۴. روند شکل‌گیری کاروان‌سراهای برون‌شهری؛ تحلیل کالبدی کاروان‌سراهای حاشیۀ کویر. در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ج. ۱: ۵۸۳ـ۶۰۰. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ابن‌اسفندیار، محمد بن حسن. ۱۳۲۰. تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: کلاله خاور.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد بن حوقل. ۱۳۶۶.  سفرنامه ابن‌حوقل (ایران در «صورة‌ الارض»). ترجمه و توضیح جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
ابن‌خردادبه، عبیدالله بن عبدالله. ۱۳۷۱. مسالک و ممالک. ترجمۀ سعید خاکرند. تهران: میراث ملل؛ با همکاری مؤسسۀ فرهنگی حنقاء.
ادریسی، محمد بن محمد. ۱۳۸۸. ایران در کتاب نزهة المشتاق فی الاختراق و الآفاق. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. ۱۳۴۰. مسالک و ممالک. تصحیح ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اعتمادالسلطنه، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ع‍ل‍ی. ۱۳۶۲. مطلع الشمس. تهران: فرهنگسرا.
اوکین، برنارد. ۱۳۸۶. معماری تیموری در خراسان. ترجمۀ علی آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
بیهقی، محمد بن حسین. ۱۳۸۳. تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
پیرنیا، محمدکریم، و کرامت‌الله افسر. ۱۳۷۰. راه و رباط. تهران: آرمین.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد. ۱۳۶۸. اشکال العالم. ترجمۀ علی بن عبدالسلام کاتب. مشهد: شرکت به‌نشر، انتشارات آستان قدس رضوی.
دولتشاه سمرقندی، امیردولتشاه بن علاءالدوله. ۱۳۸۲. تذکرة ‌الشعراء. تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر.
سهیلی، جمال‌الدین، و نسترن رسولی. ۱۳۹۵. مطالعۀ تطبیقی نحو فضای معماری کاروان‌سراهای دورۀ قاجاریه؛ مطالعۀ موردی: کاروان‌سراهای قزوین و کاشان. مجلۀ هویت شهر ۱۰ (۲۶): ۴۷ـ۶۰.
سیرو، ماکسیم. ۱۳۵۷. راه‌های باستانی ناحیۀ اصفهان و بناهای وابسته به آن‌ها. ترجمۀ مهدی مشایخی. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
ـــــــــ . ۱۹۴۹. کاروان‌سراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان‌راه‌ها. ترجمۀ عیسی بهنام. قاهره: انتشارات انجمن فرانسوی شرق‌شناسی در قاهره.
کلاویخو. ۱۳۷۴. سفرنامۀ کلاویخو. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کلایس، ولفرام. ۱۳۹۷. تاریخ معماری ایران. ترجمۀ سامان خلج‌نیا. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
کیانی، محمدیوسف، و ولفرام کلایس. ۱۳۶۲ـ۱۳۶۸. فهرست کاروان‌سراهای ایران. ۲ ج. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
ـــــــــ . ۱۳۷۳. کاروان‌سراهای ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
گزارش ثبتی رباط عشق. ۱۳۸۲. آرشیو میراث فرهنگی استان خراسان شمالی.
گزارش ثبتی رباط قلی. ۱۳۷۵. آرشیو میراث فرهنگی استان خراسان شمالی.
لباف خانیکی، رجبعلی، محمود بختیاری شهری، و بهزاد نعمتی. ۱۳۹۲. کاروان‌سراهای خراسان. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
لسترنج، گای. ۱۳۷۷. جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
معماریان، غلامحسین. ۱۳۸۱. نحو فضای معماری. مجلۀ صفه ۱۲ (۳ـ۴): ۷۵ـ۸۳.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد. ۱۳۶۱. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. جلد ۲. ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
ناصرالدین‌شاه قاجار. ۱۳۶۱. سفرنامۀ خراسان. تهران: بابک.
نجفی، علیرضا، احمد نیک‌گفتار، و حامد وظیفه‌شناس. ۱۳۹۴. شهر تاریخی بلقیس اسفراین؛ سیری بر جلوه‌های هنر و معماری. اسفراین: شکوفۀ سیب.
وحدتی، علی‌اکبر. ۱۳۸۹. پژوهش‌های باستان‌شناختی در شهر بلقیس (اسفراین کهن). خراسان شمالی: ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
هیلن‌برند، روبرت. ۱۳۹۵. معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی. ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: روزنه.
ییت، چارلز ادوارد. ۱۳۶۵. خراسان و سیستان. ترجمۀ قدرت‌الله روشنی زعفرانلو، و مهرداد رهبری. تهران: یزدان.
Andaroodi, Elham, and Frederic Andres. 2018. Advanced Classification of Architectural Heritage: A Corpus of Desert on Rout Caravanserais. International Journal of Architectural Heritage 14 (3): 433-456.
Aubin, Jean. 1971. Réseau Pastoral et réseau caravanier: Les grand’routes du Khurassan à l’époque mongole. In: Le monde iranien et l`Islam.  105-130. Geneve: Droz.
Hillier, Bill., and Julienne Hanson. 1984. The social logic of space. New York: Cambridge University Press.
Hillier, Bill. 1999. The hidden geometry of deformed grids: or, why space syntax works, when it looks as though it shouldn't. Environment and Planning B: Planning and Design 26 (2): 169-191.
Lebigre, Pierre. 2002. Towards an inventory on internet and the creation of a digital network of Silk Road Countries. in: Proceeding of the Tokyo Symposium of Digital Silk Roads, Edited by Kinji Ono, National Institute of Informatics, Tokyo, Japan.
Nourian, Pirouz. 2016. Configraphics: graph theoretical methods for design and analysis of spatial configurations. Delft: Deft University of Technology.
Orhun, D., B. Hillier, and J. Hanson. 1995. Spatial types in traditional turkish houses. Environment and Planning B: Planning and Design 22 (4): 475-498.