Spatial Organization and Physical Structure of Cheshmeh ‘Ali Historic Garden According to Qajar-period Documents

Document Type : Original

Authors

1 Department of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan

2 Department of Restoration, Islamic Azad University, Central Tehran Branch

Abstract

The Garden of Cheshmeh ‘Ali Damghan, with an area of ​​about 1.2 hectares, is a unique example of the remaining historical water gardens in Iran. It is located northwest of Damghan near permanent springs. In recent decades, the historical structure of the garden suffered from the destruction of its surrounding embankments, architectural structures, and ecological systems, resulting in the deformation of its original composition. Noting the significance of this garden and its spatial structure throughout the history of Persian garden-building to reconstruct the structure of the historical garden in the Qajar period, this paper attempts to study its different aspects. Using the historical method and a descriptive-analytical approach, this paper examines original text and pictorial documents from the Qajar period and tries to delineate the garden’s historical structure by documenting all available evidence and analyzing and comparing primary data with the current condition of the garden. According to research findings, in 1783, Agha Mohammad Khan Qajar built the first building in the garden near the spring. The reason for choosing this place was the proximity of Cheshmeh ‘Ali to Astar-abad [home of the Qajar tribe] and the protected nature of the region. In 1802, during the expedition to Khorasan, Fath-‘Ali Shah Qajar stayed in the Agha-Mohammad-Khani building and subsequently ordered to carry out repairs in this building, maintain the reservoir, and build the main pavilion, a mosque, ramparts, and towers. He bequeathed the complex to Hazrat-e Vali-e ‘Asr (pbuh). Later, when Nasser ad-Din Shah resided in the garden on his two trips to Khorasan (1866 and 1883), he ordered more repairs in the complex. According to the pictures of ‘Abdullah Khan Qajar, the garden then had brick embankments (three meters high) and five circular towers (five-and-a-half meters high), and the inner (northern) area of the main pavilion was separated from the southern pool with a paneled wall. After the death of Nasser al-Din Shah in 1896, the garden of Cheshmeh ‘Ali, like many other works of the Qajar period, fell into neglect and underwent physical destruction.

Keywords

References

  • آرشیو کاخ گلستان. مجموعه تصاویر عبدالله‌خان قاجار از سفر دوم خراسان (1300ه.ق).
  • ابودلف، مسعر بن مهلهل. 1342. سفرنامۀ ابودلف در ایران. با تعلیقات و تحقیقات مینورسکی. ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی. تهران: زوار.
  • اداره‌کل حفاظت آثار باستانی و بناهای تاریخی ایران. 1347. پروندۀ ثبتی بنای چشمه‌علی دامغان. (شمارۀ 830 فهرست آثار ملی ایران).
  • ــــــــ . 1346ـ۱۳۶۹. گزارش‌های مرمت مجموعۀ چشمه‌علی دامغان. آرشیو اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان.
  • افراسیابیان، احمد .1372. مطالعات و تحقیقات منابع آب کارست در ایران. در مجموعه مقالات دومین همایش جهانی منابع آب در سازندهای کارستی. کرمانشاه ـ تهران. 126ـ137.
  • افضل‌الملک، میزرا‌غلامحسین‌خان. 1312. کراسة‌ المعی. کتابخانۀ مجلس. شمارۀ بازیابی 9453. شمارۀ مدرک 2880-10.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. 1361. مرآة ‌البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران.
  • ــــــــــ . 1362. المآثر و الآثار. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
  • انصاری، مجتبی، و هادی محمودی‌نژاد. 1386. باغ ایرانی تمثیلی از بهشت با تأکید بر ارزش‌های باغ ایرانی دوران صفوی. مجلۀ هنرهای زیبا ۲۹ (29): 39ـ48.
  • اوتن، رینیر، و جوزا اوتن. 1740. نقشۀ کارتوگرافی محدودۀ ایران و عثمانی، آرشیو موزۀ پاریس.
  • بهار، مهرداد. 1377. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
  • ــــــــ . 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
  • تهرانی، فرهاد، و کاوه منصوری. 1390. بررسی الگوی باغ‌آب‌ها به‌عنوان نمونه‌ای منحصربه‌فرد از باغ ایرانی. در مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز: دانشگاه هنر اسلامی.
  • جوادی، شهره. 1386. اماکن مقدس در ارتباط با طبیعت (آب، درخت و کوه). باغ نظر 4 (8): 12ـ22.
  • جوینی، عطاملک. 1391. تاریخ جهانگشای. تصحیح محمد قزوینی. تهران: نگاه.
  • جمعی از نویسندگان. 1368. بناها و شهر دامغان. تهران: فضا.
  • جیحانی، حمیدرضا، و سید محمدعلی عمرانی.1386. باغ فین. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
  • حافظی، رحمت‌الله. 1345. قلعه گردکوه. مجلۀ یغما 31 (3): 473ـ479.
  • ــــــ .1346. چشمه‌علی دامغان، مجلۀ یغما 20 (10): 540ـ547.
  • حسینی، سید موسی، هاجر قدیری، و فاطمه گراوند. 1397. بررسی ویژگی‌های هیدرولوژی آبخوان کارستی چشمه‌علی دامغان، مجلۀ علمی‌پژوهشی پژوهش‌های دانش زمین 9 (36): 128ـ145.
  • حسینی، سید موسی، و اکرم عیوضی. 1393. مدل‌سازی آب‌دهی روزانۀ چشمه‌کارستی طی دورۀ فروکش جریان با استفاده از روش‌های تحلیل؛ مطالعۀ موردی چشمه‌علی دامغان، مجلۀ پژوهش‌های دانش زمین 2 (4): 54ـ70.
  • حموی، یاقوت. 1977. معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
  • حیدرنتاج، وحید. 1396. نقش عناصر منظر در شکل‌گیری باغ بحرالارم بابل. باغ نظر 14 (54): 5ـ۲۰.
  • خاوری ‌شیرازی، فضل‌الدین عبد‌النبی. 1380. تاریخ ذوالقرنین. به‌اهتمام ناصر افشارفر، تهران: طبع و نشر.
  • خسروبیگی، هوشنگ، و زهرا قنبری. 1391. اوضاع اجتماعی و اقتصادی دامغان در دورۀ قاجار، مجلۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 2 (2): 25ـ40.
  • ذکا، یحیی. 1349. تاریخچۀ ساختمان‌های ارگ سلطنتی تهران و راهنمای کاخ گلستان. تهران: انجمن آثار ملی.
  • ساروی، محمدتقی.1371. تاریخ محمدی (احسن ‌التواریخ). به‌اهتمام محمدرضا طباطبایی‌مجد. تهران: امیرکبیر.
  • سازمان حفاظت از آثار باستانی. 1348. پروندۀ ثبتی بنای تاریخی چشمه‌علی.
  • سرافراز، علی‌اکبر، و زینب آزمون. 1383. چشمۀ عمارت عباس‌آباد. مجلۀ باغ نظر 1 (2): 43ـ49.
  • شاهچراغی، آزاده. 1389. پارادایم‌های پردیس. تهران: جهاد دانشگاهی.
  • شکری، محمد و دیگران. 1390. تأثیر تکتونیک و چینه‌شناسی در جهت‌یابی جریان آب زیرزمینی در حوضۀ آبگیر چشمه‌علی دامغان. مقالۀ ارائه‌شده در پانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسان ایران. تهران: ۳۹ـ۵۲.
  • شهرزادی، رستم. 1375. موبد رستم. مجلۀ وهومن، ش. 10: 23ـ42.
  • کبیرصابر، محمدباقر، و سمیه صدری‌کیا. 1387. باغ خلعت‌پوشان تبریز و کوشک میان آبی آن. گلستان هنر، ش. 12: 86ـ92.
  • کشاورز دامغانی، علی‌اصغر. 1370. تاریخ و جغرافیای دامغان. تهران: هیرمند.
  • فضل‌الله همدانی، خواجه‌رشید. 1940. تاریخ مبارک غازانی. تصحیح کارل یان. چاپ هرتفورد انگلستان.
  • فردوسی، ابوالقاسم.1386. شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  • قاجار، ناصرالدین‌شاه. 1361. سفرنامۀ خراسان. تهران: بابک.
  • قنبری، مرتضی، محمدجعفر کرباسچی، و تیمور جلال‌برش .1392. بررسی‌ جاذبه‌های باغ چشمه‌علی دامغان در راستای توسعۀ پایدار گردشگری. در مجموعه مقالات اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار. همدان: دانشگاه شهید مفتح.
  • طوسی، ‌محمد بن احمد.1382. عجایب‌ المخلوقات. به‌اهتمام منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.
  • عدل، شهریار. 1378. شرحی بر جغرافیای تاریخی دامغان. در مجموعه مقالات دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • عضدالدوله، احمدمیرزا. 1362. تاریخ عضدی. کرج: سرو گوهردشت.
  • غضنفری، سیده پروانه، و میترا کریمی. 1395. چشمه‌علی دامغان و علل تقدس آن.باغ نظر 13 (42): 57ـ66.
  • عمارت خورشید، مهندسان مشاور. 1389. طرح مرمت و احیای باغ تاریخی چشمه‌دامغان. گزارش طرح پژوهشی. تهران: عمارت خورشید.
  • مستوفی، عبدالله. 1386. شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه. تهران: هرمس.
  • مرکز اسناد اداره‌کل میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی. آرشیو اسناد باغ قدمگاه نیشابور. (دسترسی در 16/8/1389).
  • معتقدی، کیانوش. 1400. از باغ گلستان تا کاخ گلستان. تهران: دانیار.
  • منصوری، کاوه. 1390. طرح حفاظت جامع‌نگر و سامان‌دهی حریم منظری باغ تاریخی چشمه‌علی دامغان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  • منصوری، سید امیر. 1397. چشمه‌علی. مجلۀ منظر 10 (43): 3.
  • موسوی‌نامی، میرزا محمدصادق. 1368. تاریخ گیتی‌گشا. با مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: اقبال.
  • میرسعیدی، سعید. 1397. سرنوشت یک بنای فراموش‌شده. در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  • میرفندرسکی، محمدامین. 1380. باغ در مفهوم باغ. نشریۀ هفت‌شهر 1 (3): 4ـ۱۳.
  • نجاتی، رحمت‌الله. 1346. چشمه‌علی دامغان. مجلۀ یغما 234: 540ـ546.
  • نسوی، شهاب‌الدین محمد. 1342. سیرت جلال‌الدین مینکبرتی. تصحیح مجتبی مینوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • نعیما، غلامرضا. 1387. باغ‌های ایرانی. تهران: پیام.
  • هیلنز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
  • یاوری، مینوش، مهدی خوانساری، و محمدرضا مقتدر. 1395. باغ ایرانی: بازتابی از بهشت. ترجمۀ مهندسان مشاور آران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.

Files

Share

How to cite

Statistics