Architecture and Politics in the Qajar Era through Two Written Works of Momtahin al-Dawlah

Document Type : Paper

Author

Assistant Professor, Department of Architecture & Urban Planning, Technical & Vocational University,

Abstract

Known as Momtahin al-Dowlah, Mirza Mahdi Khān Shaqāqi was an engineer and politician of the Qajar era. He has two written works titled Khātirāt-e-Momtahin (Memoirs of Momtahin) and Ma’āsir-i Mahdīeh (admirable works of Mahdī), one of which is his autobiography and the other is a well-known book in the field of foreign policy. His architectural activities and political position besides the contents of his two works provide a great opportunity to get a better understanding of the Qajar era. Although this study is restricted to Shaqāqi’s works and activities and may not be generalizable to the whole society during the Qajar period, it represents the era from a specific viewpoint. The study revolves around architecture and politics, which are two areas of human social life that are manifestations of consciousness and human will. They are interrelated, and studying them can better reveal the state of society. Therefore, the purpose of this research is to investigate the architecture and politics during the life of Momtahin al-Dowlah through his works to get a better understanding of Iranian society during that period. This review is based on the two written works of Mirza Mahdi Khān Shaqāqi. The research method is thematic analysis. The results show the characteristics and conditions of the society during that period; namely innovation and imitation, patriotism and loss of trust and social capital, imitation of the West and dissatisfaction with it, and favor and treason. These characteristics, as a whole, indicate an internal contradiction and conflict from the viewpoint of Momtahin al-Dowlah. The article is arranged in four parts. After the introduction, Momtahin al-Dowlah and his two written works are introduced. In the third part, which is the main part of the article, the content and themes of the two works are discussed and the characteristics that can be extracted from the architectural and political conditions are explained and finally summarized in the fourth part.

Keywords


  • الهی، امیرسعید. ۱۳۸۱. مآثر مهدیه: نخستین اثر فارسی در قواعد دیپلماسی و حقوق بین‌الملل. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش. ۵۴ و ۵۵: ۱۴ـ۱۸.
  • انوار، عبدالله. ۱۳۸۵. باغ سردار (از مباحث تهران‌شناسی). پیام بهارستان، ش. ۶۵: ۱۶ـ۳۱.
  • انوری، امیرهوشنگ، و زهرا احمدی. ۱۳۹۳. جغرافیای تاریخی سیاسی بهارستان و پیرامون آن. اسناد بهارستان، ش. ۴: ۹ـ۳۲.
  • بانی‌مسعود، امیر. ۱۳۹۱. معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
  • پارسی، فرامرز. ۲۰۱۹. مسجدمدرسۀ سپهســـــالار. مهندسین مشــــــــاور عمارت خورشید. https://www.emaratkhorshid.com/ (دسترسی در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱).
  • جوادی، ریحانه. ۱۳۹۵. جستارهایی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  • چیت‌سازیان، امیرحسین، و محمد رحیمی. ۱۳۹۱. تأثیر سیاست در هنر پیکره‌نگاری دورۀ قاجار. مطالعات ایرانی ۱۱ (۲۱): ۶۹ـ۹۰.
  • حاجی‌قاسمی، کامبیز. ۱۳۷۵. گنجنامه (دفتر دوم: مساجد اصفهان). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • ــــــــ . 137۷. گنجنامه (دفتر سوم: بناهای مذهبی تهران). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • ــــــــ . ۱۳۸۳. گنجنامه (دفتر هفتم: مساجد جامع). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • خاتم، اعظم. ۱۳۹۳. حصار تهران، تجدد و مدرن‌سازی شهری در عصر مشروطه. گفتگو، ش. ۶۴: ۲۳ـ۵۶.
  • دامغانی، محمدتقی. ۱۳۸۳. عدلیۀ ما، صد سال پیش از این (یادی از میرزاحسین‌خان سپهسالار). یاد، ش. ۷۱ و ۷۲: ۲۹۲ـ۳۰۲.
  • سادات‌نژاد، سیده‌ فاطمه، سهراب یزدانی‌مقدم، و محمدتقی مختاری. ۱۳۹۹. بررسی روند تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزارتخانه‌های جدید در جریان انقلاب مشروطۀ ایران. تاریخ ایران ۱۳ (۱): ۱۲۱ـ۱۴۱.
  • سجادزاده، حســــن، رحمت دریایی، محمدحســـین ابراهیمی، و سارا مصری. ۱۳۹۴. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ش. ۱۴: ۲۲۱ـ۲۴۰.
  • سهیلی‌خوانساری، احمد. ۱۳۷۲. اسناد و مدارک: نامۀ ملکم‌خان به میرزاحسین‌خان سپهسالار. آینده ۱۹ (۱): ۳، ۱۲۴ـ۱۳۲.
  • شقاقی، میرزا رضاقلی‌خان. ۱۴۱۲ق. یادگار پدر. به‌کوشش میرزا مهدی‌خان شقاقی ممتحن‌الدوله. بی‌جا.
  • شهرستانی، سیدحسین. ۱۳۹۸الف. هنگامۀ سیاسی هنر. بیناب. (۲۹): ۴- ۱۱.
  • ـــــــــ . ۱۳۹۸ب. معماران سیاست و معماران ابنیه: رابطۀ تاریخی معماری، سیاست و قروت در باغ بهارستان. بیناب، ش. ۲۹: ۱۲۰ـ۱۲۵.
  • عاقلی، باقر. ۱۳۸۰. شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ۳ج. ج۲. تهران: گفتار، علم.
  • قبادیان، وحید. ۱۳۹۴. سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: علم معمار رویال.
  • کاشانی ثابت، فیروزه. ۱۳۷۷. جغرافیای وطن. گفتگو، ش. ۲۱: ۱۵ـ۲۳.
  • کریمیان، علی. ۱۳۸۰. میرزا رضا مهندس‌باشی از نخستین مهندسان ایرانی در عصر قاجار. گنجینۀ اسناد، ش. ۴۴: ۴۴ـ۵۵.
  • ــــــــ . ۱۳۸۵. میرزاجعفر مهندس‌باشی از پیشگامان مهندسی نوین در ایران. گنجینۀ اسناد، ش. ۶۳: ۷۳ـ۹۶.
  • کلهر، محمد و حمیدرضا شاه‌آبادی. ۱۳۹۱. میرزا مهدی‌خان ممتحن‌الدوله و مدرسۀ علوم سیاسی. مسکویه ۷ (۲۰): ۳۳ـ۵۲.
  • گلچین، مسعود، ابراهیم توفیق، و زهره خورسندی. ۱۳۹۰. تحلیل گفتمان روشنفکران ایرانی دربارۀ علوم جدید (از تأسیس دارالفنون تا تأسیس دانشگاه تهران). مسائل اجتماعی ایران ۲ (۱): ۷۵ـ۱۰۶.
  • ممتحن‌الدوله شقاقی، میرزا مهدی‌خان. ۱۳۶۲. خاطرات ممتحن‌الدوله. به‌کوشش حسینقلی‌خان شقاقی. تهران: امیرکبیر.
  • ــــــــ . ۱۳۷۹. مآثر مهدیه (در تاریخچۀ تشکیل وزارت امور خارجه و اصول نوین در روابط بین‌الملل). تهران: وزارت امور خارجه.
  • ــــــــ . بی‌تا. مآثر مهدیه. نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی. تهران: مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی.
  • ــــــــ . ۱۳۶۵. رج‍ال‌ وزارت‌ خ‍ارج‍ه‌ در ع‍ص‍ر ن‍اص‍ری‌ و م‍ظف‍ری. تصحیح ایرج افشار. تهران: اساطیر.
  • نبوی، عبدالحسین، عبدالرضا نواح، و نرگس امیرشیرزاد. ۱۳۹۳. بررسی عوامل مؤثر بر بی‌تفاوتی اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان ۱۸سال به بالای شهر دزفول). جامعه‌شناسی ایران ۱۵ (۳): ۱۳۲ـ۱۶۱.
  • نوری، حسین. ۱۳۸۳. خوب یا بد سپهسالار. زمانه. ۲۸.
  • نیک‌زاد، ذات‌الله، و فرهاد نظری. ۱۳۸۶. معماری در دربار سلطان صاحب‌قران. گلستان هنر، ش. ۹: ۲۶ـ۵۱.
  • Braun, V. and Clarke, V. 2006. Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology 3 (2): 77-101.
  • Vaismoradi, Mojtaba, Hannele Turunen, and Terese Bondas. 2013. Content Analysis and Thematic Analysis: Implications for Conducting a Qualitative Descriptive Study. Nursing and Health Science. Wiley Publishing Asia Pty Ltd. (15): 398-405.
  • N.d. Constantinople, Mosquée de Sultan Ahmed. https://www.archnet.org/sites/2026. (accessed April 4, 2023).