Exploring the Spatial Position of Bāghshāh Gate in the Historical and Contemporary Urban Fabric of Shiraz

Document Type : Original

Authors

1 M. A.Student in Urban Design, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University

2 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University

Abstract

Bāghshāh Gate, as one of the prominent symbolic elements within the historical urban fabric of Shiraz, has been referenced in numerous textual and visual historical sources. However, due to the physical destruction of the structure, the lack of tangible field evidence, and ambiguities in the historical records, its precise location remains uncertain. This research aims to identify and reinterpret the spatial position of this gate within the historical and contemporary urban context of Shiraz, thereby reconstructing a lost component of the city's spatial memory. The study employs a qualitative methodology, integrating interdisciplinary approaches such as documentary analysis, historical semiotics, intertextual reading, and spatial correlation. Data were collected from diverse sources, including travelogues, historical maps, archival photographs, and descriptive texts. Through comparative and content-based analysis of these sources, organized around shared temporal axes and overlapping spatial themes, the study seeks to discern recurring patterns, semantic discontinuities, and zones of interpretative ambiguity to arrive at an evidence-based localization of the gate. Findings reveal that Dehnādi Street lay outside the historic city walls, and the approximate position of Bāghshāh Gate was located between Dehnādi Street and the Municipality Square. Moreover, the georeferenced analysis of the 1923 map (1302 AH Solar Hijri) revealed inconsistencies between the gate's mapped location and its placement as inferred from visual documentation. This discrepancy underscores the greater reliability of archival imagery over the hand-drawn, low-precision cartography of that era. Based on these comparative analyses, a revised version of the 1923 map has been produced, offering a more accurate, evidence-based representation of the gate's surroundings. By recovering the spatial identity of a lost architectural element in Shiraz's historical landscape, this research not only reinforces the city’s historical memory but also provides a documented foundation for future studies on regeneration in historic urban areas and the reinterpretation of Shiraz's spatial organization. It further offers insights for informed policymaking in urban heritage conservation.

Keywords


 آریان‌پور، علیرضا. ۱۳۶۵. پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز. تهران: فرهنگسرا.
 ابابکری، عدنان، و کیانوش فرجی. ۱۳۹۵. بررسی فضاهای شهری با تأکید بر ورودی و دروازه‌ها. اولین همایش ملی فناوری‌های نوین در علوم مهندسی. بیرجند.
 احمدی، محمدرضا، و فاطمه هوایی. ۱۳۹۸. بازشناسی دروازه‌های شهر شیراز (نمونۀ موردی: دورۀ زندیه). فصلنامۀ پژوهش‌های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی 2 (5): ۳۹ـ۴۷.
 اسدپور، علی. ۱۳۸۶. بازشناسی محورهای چهارباغ شیراز. فصلنامۀ گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس، ش. ۵۵: ۸۸ـ۹۵.
 اسدپور، علی. ۱۳۹۷. میدان و شهر؛ سرگذشت میدان‌های توپخانه از تهران تا شیراز. شیراز: نیارش.
 افراسیابی، محمدامین. ۱۳۹۵. باززنده‌سازی و احیای محور بصری چهارباغ شیراز (خیابان تاریخی صفوی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ هنر و معماری، گروه معماری.
 افسر، کرامت‌الله. ۱۳۵۳. تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: انجمن آثار ملی.
 امداد، حسن. ۱۳۳۹. شیراز در گذشته و حال. شیراز: اتحادیۀ مطبوعاتی فارس.
 بحرینی، سید حسین، و ناهید علی‌طالب بابلی. 1382. تدوین اصول و ضوابط طراحی محیطی ورودی شهر. محیط‌شناسی 29 (30): ۱۳ـ۳۶.
 پری، جان‌‌ ر. 1979. کریم‌خان زند: تاریخ ایران بین سال‌های 1747 تا 1779. ترجمۀ علی‌محمد ساکی. 1382. تهران: آسونه.
 پورزال، علی. ۱۳۹۶. احیا و باززنده‌سازی محور چهارباغ شمال‌ شرق صفوی شیراز براساس سفرنامۀ سیاحان با رویکرد افزایش تعاملات فرهنگی و اجتماعی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، مؤسسۀ آموزش عالی غیردولتی حافظ شیراز، گروه معماری.
 توسلی، محمود، و ناصر بنیادی. ۱۳۷۱. طراحی فضای شهری. مرکز مطالعات معماری و شهرسازی ایران.
 توسلی، محمود، و ناصر بنیادی. ۱۳۸۶. طراحی فضای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آن‌ها در زندگی و سیمای شهری). مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. تهران: شهیدی.
 توسلی، محمود. ۱۳۹۱. ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران. تهران: مؤلف.
 خلیلیان، سیما، مهدی زندیه، و آیدا آل‌هاشمی. ۱۴۰۰. در جست‌وجوی ورودی شیراز: بررسی تغییرات منظر ورودی شهر شیراز ـ دروازۀ قرآن ـ از پیش از قاجار تا امروز. منظر ۱۳ (57): ۷۸ـ۸۹.
 داودپور، زهره، و وحید مغاره. ۱۳۸۸. ضوابط ارزیابی نقش و کارکرد دروازه‌ها و فضای ورودی شهرها؛ مطالعۀ موردی دروازۀ قرآن شیراز. آبادی، ش. ۶۱ـ۶۲: ۷۶ـ۸۳.
 رفعت، رسول، سارا میرهادی، و عماد کتابچی. ۱۳۹۴. بررسی تاریخی سازمان فضایی شهر شیراز با تأکید بر محور چهارباغ شمال شهر. اولین همایش ملی معماری ایرانی، اسلامی (سیمای دیروز چشم‌انداز فردا). شیراز.
 زندیه، مهدی، و ندا عرب‌سلغار. ۱۳۹۱. نظام الگویی باغ‌تخت شیراز با تکیه بر بازآفرینی تصویر باغ. باغ نظر ۹ (23): ۱۱ ـ ۲۰.
 سامی، علی.1363. شیراز شهر جاویدان. شیراز: لوکس.
 شعله، مهسا. ۱۳۸۵. دروازه‌های قدیم در خاطرۀ جمعی شهر معاصر: ریشه‌یابی رشته‌های خاطر‌ه‌ای. هنرهای زیبا، ش. ۲۷: ۱۷ـ۲۶.
 صانع، منصور. ۱۳۸۰. به یاد شیراز: عکس‌های شیراز قدیم. تهران.
 صانع، منصور. ۱۳۹۰. شیراز کودکی ما: عکس‌های شیراز قدیم. تهران.
 عرب‌سلغار، ندا. ۱۳۹۴. باغ به‌مثابۀ نهاد توسعۀ شهر: توسعۀ باغ‌محور شهر تاریخی شیراز. منظر ۷ (۳۳): ۸۲ـ۸۹.
 عشرتی، پرستو، درنا عشرتی، و محمدکاظم نمازی. 1392. واکاوی نقش خیابان چهارباغ به‌مثابۀ الگویی برای توسعۀ پایدار شهری؛ مقایسۀ اصفهان و شیراز در دورۀ صفوی. همایش ملی معماری پایدار و توسعۀ شهری. بوکان.
 فرانکلین، ویلیام. 1790. مشاهدات سفر از بنگال به ایران. ترجمۀ محسن جاویدان. 1358. تهران: بنیاد فرهنگ و هنر ایران.
 فرصت شیرازی، میرزا محمدنصیر. ۱۳۵۲. آثار عجم. به اهتمام عبدالله طهرانی، چاپ سنگی. بمبئی: مطبعۀ نادری.
 فیضی، محسن، و علی اسدپور. ۱۳۹۲. تحلیل منظر کلان تاریخی شیراز براساس ترسیم‌های جهانگردان خارجی. باغ نظر ۱۰ (24): ۳ـ۱۲.
 فیگوئرا، دن گارسیا د سیلوا. 1667. سفرنامۀ دن گارسیا د سیلوا فیگوئرا سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس اول. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. 1363. تهران: نو.
 قربانی، منا، و امیرحسین حکمت‌نیا. ۱۴۰۱. بناهای حکومتی دورۀ زندیه در شیراز و کاربری آن‌ها تا روزگار پهلوی. پژوهش در هنر و علوم انسانی 7 (6): ۳۵ـ۴۶.
قلی‌نژاد پیربازاری، علیرضا، و داوید کرتمنجیان. ۱۳۹۹. شناسایی ساختار محلات و ارزش‌های کالبدی مرکز شهر تاریخی شیراز پیش از اسلام تا دورۀ قاجاریه. اثر ۴۱ (2): ۲۱۶ـ۲۳۹.
گروت، لیندا، و دیوید وانگ. 2013. روش‌های تحقیق در معماری. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. 1385. تهران: دانشگاه تهران.
گلستانی، سعید، و سمیه شریف‌زاده. ۱۳۹۰. کنکاشی در ویژگی‌های خیابان صفوی. باغ نظر 8 (17): ۵۹ـ۶۸.
 مستوفی قزوینی، حمدالله بن ابی‌بکر محمد بن نصر. ۱۳۸۱. نزهة القلوب. به کوشش سید محمد دبیرسیاقی. قزوین: حدیث امروز.
 مقدسی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد. ۱۳۶۱. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی. جلد ۲. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
 موریه، جیمز. 1818. سفرنامۀ جیمز موریه. ترجمۀ ابوالقاسم سری. ۱۳۸۵. تهران: توس.
 مهریار، محمد، شامیل فتح‌الله‌یف، فرهاد فخاری‌تهرانی، و بهرام قدیری. ۱۳۷۸. اسناد تصویری شهرهای تاریخی ایرانی دورۀ قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
 نجارنجفی، الناز، و طناز لطیفیان اصفهانی. ۱۳۹۲. ارتباط ساختار شهر تاریخی شیراز با شبکۀ آب؛ مطالعۀ موردی: نهر قنات خیرات در سده‌های هفتم تا چهاردهم. صفه ۲۳ (1): 105ـ118.
 نوایی، عبدالحسین. ۱۳۴۸. کریم‌خان زند. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
 Asadpour, A. 2024. RE ـ discovering the original form and function of shiraz toopkhaneh square by historical documents and existing evidence. International Journal of Architecture and Urban Development 1(14): 95ـ110.
Balilan Asl, L., M. Nouri, and D. Sattarzadeh. 2014. Investigating the spatial organization and structure of Iranian cities till mid Qajar era and presenting pattern of traditional structure of cities in this era. Armanshahr Architecture & Urban Development 7(12): 81ـ105.
 رزفا کالکشن. ۱۴۰۳. محتوای تصویری و عکس‌های تاریخی شیراز. صفحۀ اینستاگرام. قابل دسترس در: https://www.instagram.com/rezfa.collection
] تاریخ بازدید: سال 1402 [.