"Geometry" or "The Composite and Truthful Set of Divine Geometries": The Foundation and Essence of All Forms and Dimensions of Art—Engineering, Architecture, and Their Related Works—within the Knowledge-Based and Reason-Based Culture of Islam

Document Type : Original

Author

Professor, Faculty of Architecture and Environmental Design

Abstract

The essence and core of existence—whether in the noble Endeavor of engineering the spiritual structure of being, or in the rational, scientific, and practical operations of life—has always been, and will remain, founded upon geometry (hendeseh) and measure (qadr). To assert otherwise would be unfounded. In Islamic wisdom, Allah is understood as the Absolute Knowledge, Wisdom, Living Intellect, and Will rooted in truth. He is the unifier of sciences and technologies within a higher order of Unity, the ultimate Divine Engineer (al-Muqaddir). In this sense, Geometry and Measure are not external categories but the very manifestation of Allah Himself—the Absolute Geometry, the Absolute Measure. A narration from Imam al-Ridā (peace be upon him) confirms this perspective: the first and fundamental creation of God was al-Taqdīr—the primordial act of determination and measurement. This act provided the very foundation for continuous divine engineering: the ever-renewed production of ordered geometries, the emergence of value-based composite realities, and the ceaseless renewal of creation itself. The Imam further taught that the first knowledge imparted to humanity was the “Knowledge of the Book.” This does not refer simply to scripture but to the science of composition: the knowledge of how rational and scientific fundamental truths are combined, synthesized, and structured into divine and alive meanings and meaningful forms. It is the foundation of all forms of order and the root of the infinite "books" of existence—composite realities governed by divine rational principles. This insight resonates with the divine declaration of God's own words: “The Rahmān (All-Merciful) [That is Allah, who is the Absolute Knowledge, Wisdom, Living Intellect, and the unifier of divine powers, technologies, and sciences taught humanity the knowledge of creativity, the knowledge of composing both scriptural and ontological “words”]. Here, Qur’ān must be understood not merely as a text, but as the knowledge of creativity itself—the synthesis of meanings into harmonious, composite forms of valuable beauties, perfection, and truth, and the creation of dynamic living words. The Rahmān is described as womb-like, whose general, comprehensive, and prominent actin is all-mercifulness: Alive and intelligent, embryo-like and being provided by the womb, forever in bloom, growth. This metaphor emphasizes that his essential function is rahmāniyya: the nurturing, creating, sustaining, and perfecting of His creatures. Just as an embryo flourishes within the womb, so too the human being—embryo-like in intellect and essence—is inseparable from the mercy of the Rahman. In this framework, humanity is created as a divine exemplar: a God-like being endowed with the creative faculty of speech, capable of generating living words as dynamic vessels of meaning. This human creative power mirrors the divine act of word-creation, the articulation of truth in resonant, meaningful, and life-giving forms. To equip humanity for this role, God imparted the knowledge of bayan—the knowledge of His Supreme Name, an essential awareness of His essence, and a detailed understanding of His life-attributes. Through this, the human being becomes truly human, attaining humanity as a dual existence—spiritual and material, heavenly and earthly. In sustaining his humanity through dynamic activity and intellect, man is capable of knowing all things.

Keywords

References

 قرآن کریم. 1375ش. ترجمۀ محیی‌الدّین الهی قمشه‌ای. تهران: چاپخانۀ امیدوار.
 نهج البلاغه. 1378. ترجمۀ سیّد جعفر شهیدی. چ16. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمّد بن علی. بی‌تا. معانی ‌الأخبار. ترجمۀ حمیدرضا شیخی. قم: ارمغان طوبی.
 ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمّد بن علی. 1376. أمالی صدوق. ترجمۀ محمّدباقر کمره‌ای. چ6. تهران: کتابچی.
 ابن‌منظور (محمّد بن مکرّم). 1414ق. فرهنگ لسان ‌العرب. چ3. لبنان، بیروت: دارالصادر.
 امام صادق علیه‌السّلام، [نقل در: مصباح‌ الشریعۀ (منسوب به حضرت صادق ع)، ترجمۀ مصطفوى]. 1360. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران.
 بیطار، حسام. 2005م. إعجاز الکلمة فی القرآن الکریم. عمّان، اُردن: مطابع المدنیة و التّجاریة.
 حافظ شیرازی، محمّد شمس‌الدّین، دیوان حافظ.
 حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. 1380.‏ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. ترجمۀ احمد روحانى. قم: دارالهُدى.
 حسن‌زاده آمُلی، حسن. 1383. انسان و قرآن. قم: انتشارات ال‍ف‌. لام‌. م‍ی‍م‌.
 حسن‌زاده آمُلی، حسن. 1384. مُمِدُّ الهِمَم در شرح فُصُوصُ الحِکَم. تهران‌: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، سازمان چاپ و انتشارات‌.
 حسن‌زاده آمُلی، حسن. 1385. هزار و یک کلمه (در 7 مجلّد). قم: انتشارات ال‍ف‌. لام‌. م‍ی‍م‌.
 حسن‌زاده آمُلی، حسن. بی‌تا. رساله وحدت (روایات در باب عقل). قم: انتشارات ال‍ف‌. لام‌. م‍ی‍م‌.

 راغب اصفهانی، حسین بن محمد. بی‌تا. ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن. ترجمۀ غلامرضا خسروی حسینی. 1374. تهران: مرتضوی.

 راغب اصفهانی، حسین بن محمد. بی‌تا. فرهنگ مفردات راغب. تهران: پاساژ حاج نائب.
 سعدی، مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف. بی‌تا. گلستان. تهران: پیام عدالت.
 شبستری، محمود. 1402. گلشن راز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 شیرازی، محمّدصدرا (صدرالمتألّهین). بی‌تا. حکمت متعالیه در اسفار عقلی اربعه (الهیّات اسفار). به کوشش محمد خواجوی. تهران: مولی.
 شیرازی، محمّدصدرا. 1400. شواهد الربوبیّه. تهران: مولی.
 صمدی آملی، داوود. 1379. شرح دفتر دل استاد حسن حسن‌زادۀ آمُلی (جلد دوّم: شرح “روایات در باب عقل”). قم‌: نبوغ.
 علی‌آبادی، محمّد. 1396. گوهر هنر. تهران: نور مهراز.
 علی‌آبادی، محمّد. 1386. «“فروتنی” یا “هنر بندگی” در “معماری زمین” (پژوهشی نو در قرآن کریم)»، تهران: نور مهراز.
 فروغی بسطامی، میرزا عباس. بی‌تا. دیوان کامل فروغی بسطامی. تهران: ایران‌کتاب.
 فیض کاشانى، محمّد بن شاه مرتضى. 1415ق. تفسیر صافی. چ2. تهران: مکتبة الصدر.
 قُرشی بُنابی، علی‌اکبر. 1356. فرهنگ قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 قمّی، شیخ عباس. بی‌تا. مفاتیح الجنان. ترجمۀ موسوی دامغانی. چ4. تهران: انتشارات دلیل.
 کلینی، محمّد یعقوب. بی‌تا. الکافی (مجموعۀ 8 جلدی). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 کلینی، محمّد یعقوب. بی‌تا. الکافی (مجموعۀ 4 جلدی). تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
 مجلسی، محمّدباقر. 1377. بحار الأنوار. جلدهای 1، 43، 55، 84. تهران: انتشارات اسلامیه.
 مجلسی، محمّدباقر. 1404ق. بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
 مجلسی، محمّدباقر. 1377. بحار الأنوار [ترجمه جلد 43، زندگانى حضرت زهرا علیهاالسّلام / (ترجمۀ محمّدجواد نجفى)]. تهران: انتشارات اسلامیّه.
 مصطفوی، حسن. 1368. فرهنگ التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چ1. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌.‌
 مولوی بلخی، جلال‌الدین. 1380. مثنوی معنوی. چ2. تهران: روزنه.
Journal of Iranian Architecture Studies
Volume 14, Issue 27
September 2025
Pages 205-237

Files

Share

How to cite

Statistics