Tehran’s Development in Liminal Landscapes: Tāvabi‘-i Mahallat in the Dar al-Khilafah-ye Naseri

Articles in Press

Document Type : Original

Authors

1 Associate Professor, Faculty of Architecture & Urban Planning, Shahid Beheshti University

2 Master of Iranian Architectural Studies, Shahid Beheshti University

Abstract

Twenty years after Naser al-Din Shah's ascension to the throne, the rampart built during the Safavid period of Shah Tahmasb was demolished, and a new wall was constructed to expand, modernize, and transform Tehran into the “Dar al-Khilafa-yi Nasirī”, befitting the modern era. With the construction of Tehran's new wall, the city gained a new boundary and threshold, leading to unprecedented urban development. The city expanded in all four directions, and new quarters joined to its north, south, east, and west. Except for Mahalla-yi Dowlat in the north, these newly developed areas were named as tābi‘-i mahalla, subordinate extensions to older neighborhoods, creating liminal urban spaces. While Tehran's development during Naser al-Din Shah's reign has been studied, the lens of liminality and its spatial consequences remains unexplored.
Using first-hand written and visual sources and a historical strategy, this study aims to demonstrate that these Tābi‘-i mahalla were indeed liminal developments. The Absence of a vision of the city's overall development and planning, unequal environmental conditions across the city's geographical expanse, modernization trends, social divisions, and the competing demands of the government and various social groups shaped distinct spatial qualities. Consequently, a new, heterogeneous urban landscape emerged at this threshold.
 
The characteristic of this landscape, which had a heterogeneous texture and structure, was a relative spatial order in the north and northwest, featuring gardens, wide, European-style streets, dual living spaces, free from the norms of traditional society, and havens for free thought, out of the observer's eye. In contrast, the southern and southeastern landscape was characterized by a scattered, irregular, and resource-poor environment where the impoverished sought community and urban security. In this way, in a state of liminality, areas emerged that neither resembled the old city nor were similar to one another, yet they constructed the geographies of the north and south.

Keywords

References

 آقابالازاده شللو، رقیه و منصوره اتحادیه. ۱۴۰۱. نقش تجار در توسعۀ شهر تهران. تهران: تاریخ ایران.
 آدمیت، فریدون و هما ناطق. ۱۳۵۶. افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشدۀ دوران قاجار. تهران: آگاه.
 اتحادیه، منصوره. ۱۳۷۴. رشد و توسعۀ شهر تهران در دورۀ ناصری (۱۲۶۹ـ۱۳۲۰ق). نشریۀ تحقیقات اسلامی ۱۰ (۱و۲): ۱۴۵ـ۱۷۴.
 اتحادیه، منصوره و بهمن بیانی (و.). ۱۳۸۷. کتابچۀ قبالجات خزانۀ مبارکۀ املاک حاج میرزا آقاسی (خالصه‌جات و موقوفات دیوان اعلی). چ۱. تهران: تاریخ ایران.
 اطلاع، ۱۴ جمادی‌الاول ۱۳۰۵ق (ش۱۹۷).
 اطلاع، ۲۵ شعبان ۱۳۰۵ق (ش۲۰۲).
 اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. ۱۳۶۳. چهل سال تاریخ ایران در دورۀ پادشاهی ناصرالدین‌شاه (المآثر و الآثار). به کوشش ایرج افشار. ج۱و۲. تهران: اساطیر.
 اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. ۱۳۵۰. روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. با مقدمۀ ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
 اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. ۱۳۴۹. صدر التواریخ. چ۱. تهران: وحید.
 اهرابیان صدر، میثم. ۱۴۰۱. زمین نابرابری؛ مناسبات فضایی نابرابر در تهران بین سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۳۵۷. تهران: آگه.
 ایران، 14 صفر 1289ق (ش۸۸).
 ایران، ۹ ربیع‌الثانی ۱۲۹۴ق (ش۳۱۸).
 ایران، ۵ رجب ۱۲۹۷ق (ش۴۲۱).
 ایران، ۱۹رجب ۱۲۹۷ق (ش۴۲۲).
 ایران، ۲۵ شوال ۱۳۰۴ق (ش۶۳۳).
 ایران، ۱۷ جمادی‌الاول ۱۳۰۵ق (ش۶۴۸).
 ایران، ۱۶ جمادی‌الاول ۱۳۰۶ق (ش۶۷۵).
 ایران، ۲۲ رجب ۱۳۰۵ق (ش۶۵۲).
 ایران، ۲۹محرم ۱۳۰۸ق (ش۷۲۷).
 بابایی، سوسن، کاترین بابایان، اینا باغدیانتس، مک کیب، و معصومه فرهاد. ۱۳۹۰. غلامان خاصه. ترجمۀ حسن افشار. تهران: مرکز.
 بامداد، مهدی. ۱۳۴۷ـ۱۳۵۰. شرح حال رجال ایران. ج۱-۵. تهران: زوار.
 بل، گرترود لوثیان. ۱۳۶۳. تصویرهایی از ایران. ترجمۀ بزرگمهر ریاحی. تهران: خوارزمی.
 بلدیه، ۱۸ سنبله ۱۳۰۰ش (ش۱۴).
 بی‌نا. ۱۲۸۸ق. ت‍ه‍ی‍ۀ‌ ک‍ت‍اب‍چ‍ۀ‌ ص‍ورت‌ اراض‍ی‌ اطراف‌ ت‍ه‍ران‌ ت‍وس‍ط اع‍ت‍ض‍ادال‍س‍ل‍طن‍ه‌ و م‍ح‍اس‍ب‍ۀ م‍ال‍ی‍ات‍ی‌ و ق‍ی‍م‍ت‌ اراض‍ی‌ اطراف‌ خ‍ن‍دق‌ ت‍وس‍ط میرزا ع‍ی‍س‍ی‌ [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ ۲۹۵۲۹۵۴.
https://dl.nlai.ir/UI/f36684be-5f6d-4e44-afd1-7d7fa5f17fde/Catalogue.aspx (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 بی‌نا. بی‌تا. نوشتجات، ملفوفۀ فرامین و اسناد مالی دورۀ ناصرالدین‌شاه [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ 8084 295.
https://dl.nlai.ir/UI/3a0bd23d-6db0-44e6-877d-6b3128a1bb25/Catalogue.aspx?History=true (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 بی‌نا. ۱۳۳۴. یادبود افتتاح تأسیسات آب تهران. بی‌جا: تابان.
 پاکدامن، ناصر. ۱۳۵۳. میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله و «تشخیص نفوس دارالخلافه». مجلۀ فرهنگ ایران‌زمین، ش. ۲۰: ۳۲۴ـ۳۹۵.
 پوراحمد جکتاجی، مهسا. ۱۳۹۹. محلۀ تابع محلۀ سنگلج: شکل‌گیری منظری شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر زهرا اهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی.
 پورلنگرودی، سید اشرف‌الدین محسن. ۱۲۹۱ و ۱۲۹۵ و ۱۳۰۰ق. احکام نایب‌السلطنه و... درخصوص انتصاب محمدحسین میرزا مهندس [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ ۲۹۶۱۹۲۹۰.
https://dl.nlai.ir/UI/57bc6079-6d3f-41bf-8978-1e5a6726c2a3/Catalogue.aspx (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 پولاک، یاکوب ادوارد. ۱۳۶۸. سفرنامۀ پولاک: «ایران و ایرانیان». ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
 جلیلوند، علی‌اکبر. ۱۳۵۶. چگونگی آب مشروب پایتخت در دوران قاجاریه. مجلۀ وحید، ش. ۲۱۹ و ۲۲۰: ۲۸ـ۴۰ و ۴۴.
 حسینی امامی، فاطمه. ۱۴۰۱. تابع محلۀ چاله‌میدان (۱۲۹۸ـ ۱۳۰۹)؛ شکل‌گیری و دگرگونی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر زهرا اهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی.
 دولت علیۀ ایران، ۲۹ شعبان ۱۲۸۴ق (ش۶۱۲).
 دولت علیۀ ایران، ۲۹ صفر ۱۲۸۶ق (ش۶۳۲).
 دولت علیۀ ایران، ۱۰ شوال ۱۲۸۶ق (ش۶۳۸).
 دولت علیۀ ایران، ۲۶ محرم ۱۲۸۷ق (ش۶۴۱).
 دولت علیۀ ایران، ۱۱ ذى‌القعده ۱۲۸۷ق (ش۶۴۹).
 ریاست‌جمهوری. ۱۳۰۵ـ۱۳۱۲. امور مربوط به قراول‌خانه‌های تهران [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ ۲۳۰۲۲۳۵۲.
https://dl.nlai.ir/UI/d3e50a9a-6fae-4910-b27b-dbd9ed5b66c1/Catalogue.aspx (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 سالور، قهرمان‌میرزا. ۱۳۷۴. روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. تهران: اساطیر.
 سعدوندیان، سیروس و منصوره اتحادیه. ۱۳۶۸. آمار دارالخلافۀ تهران. چ۱. تهران: تاریخ ایران.
 سلطان محمدمیرزا قاجار سیف‌الدوله. ۱۳۶۴. سفرنامۀ سیف‌الدوله معروف به سفرنامۀ مکه. به تصحیح و تحشیۀ علی‌اکبر خداپرست. تهران: نی.
 شهیدی مارنانی، نازنین، نیلوفر ملک، و زهرا اهری. ۱۴۰۱. جست‌وجویی در نقش و اهمیت بِقاع خیر در ایرانِ سدۀ نهم هجری. مجلۀ مطالعات معماری ایران، ش. ۲۲: ۱۵۵ـ۱۷۱.
 شیخ رضایی، انسیه و شهلا آذری (و.). ۱۳۷۷. گزارش‌های نظمیه از محلات تهران (1303ـ1305ق). تهران: کتابخانۀ ملی.
 شیرازیان، رضا. ۱۳۹۵. اطلس تهران قدیم. چ۱. تهران: دستان.
 طباطبایی، سید محمدحسن. ۱۲۸۴ـ۱۲۹۸ق. دفاتر اسناد محکمۀ سید صادق طباطبایی (سنگلجی) با جلد چرمی [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ ۲۹۶۲۳۸۴۵.
https://dl.nlai.ir/UI/b3483561-f75e-4213-9385-03dd23a1275f/Catalogue.aspx (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 فتحی، سمیرا. ۱۳۹۹. سکونت در محله: ‏‫روایتی از شکل‌گیری محله دولت تهران در دورۀ ناصری. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
 فووریه، ژوانس. ۱۳۸۸. سه سال در دربار ایران. ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی. تهران: نوین.
 گرنی، جان. ۱۳۷۵. تحول شهر تهران در عهد ناصری. در شهریار عدل و برنارد اورکاد (و.)، تهران پایتخت دویست‌ساله. تهران: س‍ازم‍ان‌ م‍ش‍اور ف‍ن‍ی‌ و م‍ه‍ن‍دس‍ی‌ ش‍ه‍ر ت‍ه‍ران‌، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران‫.
 محجوبی اردکانی، حسین. ۱۳۷۰. تاریخ مؤسسات تمدنی جدید. تهران: دانشگاه تهران.
 معتمدی، محسن. ۱۳۸۱. جغرافیای تاریخی تهران. چ۱. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 معیرالممالک، دوستعلی خان. ۱۳۹۰. رجال عصر ناصری. تهران: تاریخ ایران.
 مهریار، محمد، شامیل فتح‌الله‌یف، فرهاد فخاری تهرانی، و بهرام قدیری. ۱۳۷۵. اسناد تصویری شهرهای ایران در دورۀ قاجار. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور و دانشگاه شهید بهشتی.
 نبوی رضوی، مقداد. ۱۳۸۹. رویکرد اعتقادی حاج شیخ هادی نجم‌آبادی در پاسخ به بهائیان. مجلۀ تاریخ معاصر ایران، ش. ۵۳ و ۵۴: ۴۳ـ۱۰۰.
 نجم‌الملک، عبدالغفار. ۱۳۰۹. نقشۀ شهر دارالخلافۀ ناصری تهران در سال ۱۳۰۹. https://www.loc.gov/item/2009582796. (دسترسی در ۲۷/۰۳/۱۴۰۴)
 نجمی، ناصر. ۱۳۶۳. ایران قدیم تهران قدیم. چ۲. تهران: جانزاده.
 نجفی، مهنام. ۱۳۸۷. جایگاه دوستعلی‌خان معیرالممالک در دورۀ قاجاریه. مجلۀ گلستان هنر، ش. ۱۳: ۹۷ـ۱۰۴.
 وزارت امور اقتصاد و دارایی. ۱۲۹۴ـ۱۳۱۳ق. ‏‫موقوفات میرزا عیسی وزیر در تهران [سند آرشیو ملی ایران]. شمارۀ ۲۴۰۶۱۹۲۴.
https://dl.nlai.ir/UI/b26cdef3-2e6b-4058-932d-6d6437c59587/Catalogue.aspx (دسترسی در ۰۷/۰۴/۱۴۰۴).
 وقایع اتفاقیه، ۱۷ صفر ۱۲۶۸ (ش۴۵).
 وقایع اتفاقیه، ۱۷ شعبان ۱۲۶۹ق (ش۱۲۱).
 وقایع اتفاقیه، ۲۴ ربیع‌الثانی ۱۲۷۲ق (ش۲۵۷).
 Andrews, Hazel and Les Roberts (eds.). 2012. Liminal Landscapes. New York: Routledge.
 Banfield, Janet. 2022. From Liminal Spaces to the spatialities of liminality. Area, no. 54: 610–617.
 Charton, Edouard. 1865. le tour du monde nouveau journal des voyages. Paris Libraire de L. Hachette.
 Kondo, Nobuaki. 2017. Islamic Law and Society in Iran: A Social History of Qajar Tehran. New York: Routledge.
 Last, Jonathan. 2020. Landscape-Place- People: the values of spatial terminology in heritage and beyond. Historic England, Research Report Series, no. 254, https://historicengland.org.uk/research/results/reports/8015/Landscape%E2%80%93Place%E2%80%93People_thevaluesofspatialterminologyinheritageandbeyond (Accessed 6/28/2025)
 Laurens, Jules. 1848. Teheran, vue prise an arrivant de Casbinn (Perse). https://www.kentantiques.com/portfolio/jules-laurens-tehran-from-the-qazvin-road (Accessed 6/28/2025)
 Luz, Nimrod. 2014. The Mamluk City in The Middle East: History, Culture, And the Urban Landscape. New York: Cambridge University press.
 McConnell, Fiona. 2017. Liminal geopolitics: The subjectivity and spatiality of diplomacy at the margins. Transactions of the Institute of British Geographers, no. 42: 139–152.
 Rapoport, Amos. 1992. On Cultural Landscapes. Traditional Dwellings and Settlements Review, no. 2: 33-47.
 Rezvani Naraghi, A. 2023. A Social History of Modern Tehran: Space, Power, and the City. Cambridge, United Kingdom; New York, NY: Cambridge University Press.
 Thomassen, Bjørn. 2012. Revisiting liminality: the danger of empty spaces. In Liminal Landscapes, 21-35. New York: Routledge.

Files

Share

How to cite

Statistics