The Houses of the Historical Fortress of Jandaq: Architectural Characteristics and Dating

Articles in Press

Document Type : Original

Author

M.A. in Environmental Design, Faculty of Environment, University of Tehran

Abstract

Located on the southern margin of the Dasht-e Kavir desert, the historical city of Jandaq has long served as a significant settlement. During the Qajar period, Jandaq Fortress encompassed approximately one hundred houses of varying sizes, housing the entire population within its walls. The historical fabric of the fortress is characterized by a dense and interconnected ensemble of affluent residences, the Jāmeh Mosque, a public bathhouse, covered passageways (Sābāts), and a labyrinthine network of alleys. The architecture of the fortress and its houses vividly reflects efforts to ensure comfort, security, and resilience against the harsh desert climate and potential external threats. Jandagh Fortress remains inhabited today, with 23 local households residing. Several of the historic houses have been repurposed as ecolodges, while others stand abandoned or partially ruined. This article presents architectural documentation, describes the components and their functions, and analyzes the spatial relationships among prominent houses within the Jandagh Fortress, including the residences of the Yaghmā, Safāyi, Heshmat, Kāfi, Bitaraf, and Mirzā Abdolkarim. Additionally, the article provides an analysis of key architectural elements, including entranceways and bahārband, eywāns, bādgirs, winter quarters, and kitchens (matbax). Through a critical examination of historical records and written sources, and a comparative analysis with similar structures in Yazd and Meybod—regions sharing geographic and socio-political characteristics with Jandaq—this research offers more profound insights into the architectural legacy of the fortress. Based on the surviving architectural evidence and comparative studies, the tradition of settlement within Jandaq Fortress can be traced back to the 8th century AH (14th century CE), during the Muzaffarid dynasty. However, various additions, alterations, functional changes, and periods of abandonment have shaped its present form.

Keywords

References

 افشار، ایرج. ۱۳۴۵. قدیمی‌ترین سنگ‌نوشتۀ تاریخ‌دار جندق. مجلۀ یغما، ش. ۳۲۳: ۲۷۲ـ۲۷۳.
 افشار، ایرج. ۱۳۷۱. فهرست آثار تاریخی بیابانک. در: یزدنامه. به کوشش ایرج افشار. جلد ۲. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
 افشار، ایرج. ۱۳۸۱. خور و جندق (بیابانک). در: اردستان‌نامه. به کوشش محمد گلبن. جلد ۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 آل‌داوود، سید علی. ۱۳۸۴. کتاب‌شناسی توصیفی خور و بیابانک. تهران: مگستان.
 پروندۀ ثبتی خانۀ کافی به شمارۀ ۳۰۶۲۱. اصفهان: ۱۳۹۰.
 پیرنیا، محمدکریم. ۱۳۸۷. معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
 حیدری، مریم. ۱۴۰۰. نام کهن جندق. در: حکمت کویر: یادنامۀ حکمت یغمایی. به کوشش سید مرتضی آل‌داوود. تهران: مگستان. ۱۳۵ـ۱۴۴.
  خادم‌زاده، محمد‌حسن و دیگران. ۱۳۸۹. معماری دورۀ آل مظفر یزد (ایلخانی و تیموری) با نگاهی به بناهای عصر اتابکان. تهران: هم‌پا، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد.
 دستان، ابراهیم. ۱۳۸۵. جغرافیای جندق و بیابانک. مقدمه و تصحیح سید علی آل‌داوود. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
 ذاکرعاملی، لیلا و عیسی اسفنجاری کناری. ۱۳۸۵. خانه‌های مظفری میبد. میبد: پایگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی میبد؛ اداره‌کل امور فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری.
 رشیدالدین فضل‌الله همدانی. ۱۳۵۸. سوانح الافکار رشیدی. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. عکس هوایی جندق در سال ۱۳۳۵.
 سازمان نقشه‌برداری. عکس هوایی جندق در سال ۱۳۶۵.
 غلامرضائی، محمدرضا. ۱۳۸۴. واژه‌هایی از گویش خوری. پژوهش‌های ایران‌شناسی (ناموارۀ دکتر محمود افشار)، به کوشش ایرج افشار، با همکاری کریم اصفهانیان، محمدرسول دریاگشت. جلد شانزدهم، ستوده‌نامه (۲) در: تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
 فلور، ویلم. ۱۳۹۹. کشاورزی ایران در دورۀ قاجار. ترجمۀ شهرام غلامی. تهران: علمی و فرهنگی.
 نیک‌زاد، ذات‌الله و مطهره دانایی‌فر. ۱۳۹۷. معماری روزگار مظفریان. در: هنر در تمدن اسلامی: معماری ۲. به کوشش مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: سمت.
 گروسی،‌ عباس عبدالله. آرشیو شخصی عکس‌های مردم‌شناسی ایران نزد مریم حیدری.
 یغمایی، ابوالقاسم طغرا. ۱۳۹۱. از خور و روزگاران. تهران: آذرکلک.
 یغمایی،‌ ابوالقاسم طغرا. آرشیو شخصی عکس‌ها و اسناد منطقۀ خور و بیابانک نزد عبدالکریم حکمت یغمایی.
 یغمایی، عبدالکریم حکمت. ۱۳۵۳. جندق روستایی کهن بر کران کویر نمک. تهران: توس.
 یغمایی، عبدالکریم حکمت. ۱۳۷۰. بر ساحل کویر نمک. تهران: توس.
 یغمایی، عبدالکریم حکمت. ۱۳۹۶. خور شهر شورستان. زنجان: آذرکلک.
 یغمایی، عبدالکریم حکمت. آرشیو شخصی عکس‌ها و اسناد منطقۀ خور و بیابانک نزد عبدالکریم حکمت یغمایی.

Files

Share

How to cite

Statistics