Dar-ul-Ihsan Mosque and Madrasa of Sanandaj: Original Design and Architectural Alterations

Document Type : Original

Authors

1 M.A., Iranian Architecture Studies, Shahid Beheshti University

2 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

3 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

Abstract

The Dar-ul-Ihsan Mosque and Madrasa, which is among the most significant monuments in Sanandaj, was built between 1226 and 1232 SH by order of Amanullah Khan Ardalan who was then the governor of Kurdistan. Some evidence in the building indicates that it was altered over time, differing from the original design. Despite some scholarly work, no study has been conducted about its original design and architectural alterations. The present research focuses on the identification, analysis, and interpretation of the building’s original design and its transformations over time, employing a combination of a historical and a case study strategy. For this purpose, after surveying the building's existing condition, all evidence regarding interventions in the building were collected by referring to historical sources including conservation reports, historical photographs, architectural and urban drawings, historical textual references, inscriptions, and the building itself. Data collation and analysis indicate that the building transformations and related historical events can be divided into three stages.
In the first phase (1226-1232 SH), after completed construction, the structure underwent changes, the most significant being its conversion into the Jami‘ Mosque of Sanandaj, which led to the expansion of the prayer hall. In the next phase (1232-1351 SH), the building remained largely unchanged. However, due to some problems with its administration, the building suffered deterioration, after which the minarets were reconstructed in 1343 SH. In the recent phase (1311-1401 SH), a small section on the southern side of the building was demolished during a street construction project in 1311 SH. By 1314 SH, the building was restored and repositioned along the new street. Since then, the structure has remained unchanged, and almost all restoration works have been aimed at preservation, especially after the building's registration on Iran’s National Heritage List in 1327 SH. Finally, these findings enable the evaluation of hypotheses proposed by previous scholars, such as the building originally being a Jami‘ mosque, the possibility of the incomplete construction, and the similarity of its spatial organization with local mosques of Kurdistan.

Keywords

References

 احمدی، قاسم. ۱۳۸۳. مرمت آثار باستانی استان کرمانشاه و کردستان. کرمانشاه: کرمانشاه.
 اردلان، خسرو بن محمد. ۲۵۳۶. لب ‌التواریخ. تهران: کانون خانوادگی اردلان.
 اردلان، سیف‌الدین. ۱۳۴۹. امان‌الله‌خان اردلان و مسجد دارالاحسان. وحید، ش. ۸۶: ۲۴۴ـ۲۵۰.
 اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. ۱۳۶۸. مرآة ‌البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. ج۴. تهران: دانشگاه تهران.
 ایازی، برهان. ۱۳۷۱. آیینۀ سنندج. تهران: برهان ایازی.
 بی‌تا. مرکز اسناد اداره‌کل میراث فرهنگی کردستان.
 بی‌تا. مرکز اسناد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی. پرونده‌های شمارۀ ۳۸۵۷ـ۳۸۸۴.
 بی‌نا. ۱۳۷۴. وقف‌نامۀ مسجد و مدرسۀ دارالاحسان. وقف میراث جاویدان، ش. ۱۰: ۱۱۷ـ۱۱۹.
 خادم‌زاده، محمدحسن، غلامحسین معماریان، و کامیار صلواتی. ۱۳۹۶. گونه‌شناسی تحلیلی مساجد تاریخی حوزۀ فرهنگی کردستان ایران. مطالعات معماری ایران، ش. ۱۱: ۱۰۳ـ۱۲۴.
دیوان‌بیگی، میرزا حسین‌خان. ۱۳۸۲. خاطرات دیوان‌بیگی (میرزا حسین‌خان) از سال‌های ۱۲۷۵ تا ۱۳۱۷ قمری (کردستان و طهران). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: اساطیر.
 رضوی، محمدرضا، و سارا سلیمانی. ۱۳۸۴. در جست‌وجوی هویت شهری سنندج. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
 زارعی، محمدابراهیم. ۱۳۸۵الف. مسجد ـ مدرسۀ دارالاحسان سنندج. سنندج: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان.
 زارعی، محمدابراهیم. ۱۳۸۵ب. میراث بازیافته. سنندج: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان.
 زارعی، محمدابراهیم. ۱۳۸۶. تغییر و تحولات شهر سنندج در دوران صفوی و قاجار از دیدگاه مطالعات باستان‌شناختی. رسالۀ دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تهران.
 زارعی، محمدابراهیم. ۱۳۹۴. گونه‌شناسی مساجد محله‌ای شهر سنندج در دورۀ قاجار. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش. ۱۹: ۱۵ـ۲۸.
 زنوری، یدالله. اسفند ۱۳۹۵. گفت‌وگوی شخصی با سید کامیار نقشبندی در اداره‌کل میراث فرهنگی استان کردستان.
 سلیم، محمدرضا ابن صوفی. ۱۳۹۲. تاریخ کردستان (۱۳۳۰ـ۱۳۴۴ق). تصحیح دل‌آرا مردوخی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
 سنندجی، میرزا شکرالله. ۱۳۶۶. تحفۀ ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان. تصحیح حشمت‌الله طبیبی. تهران: امیرکبیر.
 شریعتی، حامد. بایگانی شخصی عکس، سنندج.
 صداقت‌کیش، جمشید. ۱۳۹۰. اخبار کردستان به روایت روزنامه‌های وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران و ایران. تهران: توکلی.
 علی‌خان والی. بی‌تا. کتاب عکس. http://pds.lib.harvard.edu/pds/view/6665026?n=28&res=4&imagesize=1200 (دسترسی در ۲۰/۰۱/۱۳۹۶)
 قاضی، ملا محمدشریف. ۱۳۸۷. زبدة ‌التواریخ سنندجی در تاریخ کردستان. به کوشش محمدرئوف توکلی. تهران: توکلی.
 قصری، محمدکامبیز. ۱۳۸۰. سنندج دارالایاله کردستان ایران. سنندج: دانشگاه کردستان.
 کریمیان، حسن. ۱۳۷۴. مسجد دارالاحسان سنندج. وقف میراث جاویدان، ش۹: ۸۲ـ۹۱.
 گازرانی، اسعد. بایگانی شخصی عکس، سنندج.
 محسنی، ناصر. ۱۳۲۷. جغرافیای طبیعی، اقتصادی، تاریخی ، سیاسی کردستان. بروجرد: بی‌نا.
 مردوخ کردستانی، شیخ محمد. ۱۳۷۹. تاریخ مردوخ. تهران: کارنگ.
 مستوره کردستانی، ماه‌شرف. ۱۳۳۲. تاریخ اردلان. تصحیح ناصر آزادپور. کرمانشاه: بهرامی.
 مهریار، محمد، شامیل فتح‌الله یف، فرهاد فخاری تهرانی، و بهرام قدیری. ۱۳۷۸. اسناد تصویری شهرهای ایرانی دورۀ قاجار. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، دانشگاه شهید بهشتی.
 ناطق اصفهانی، محمدصادق. بی‌تا. بحر الالفاظ [نسخۀ خطی]. با شمارۀ بازیابی ۱۷۹۹۲ و شماره‌ثبت ۲۰۹۱۵۷، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
 وقایع‌نگار کردستانی، میرزا علی‌اکبر. ۱۳۷۹. جغرافیا و تاریخ کردستان (حدیقة ناصریه و مرآة ‌الظفر). تصحیح محمدرئوف توکلی. تهران: توکلی.
 Alizadeh, H. 2004. The Kurdish City of Sanandaj: An Analysis of Its Formation and Historical Development until 1930 in Journal of Kurdish Studies 5: 103-126
Journal of Iranian Architecture Studies
Volume 12, Issue 24
April 2024
Pages 27-53

Files

Share

How to cite

Statistics