Madrasas of Yazd in the Kakuyid and Atabakan Periods: Architecture and Function of Religious Schools Based on Historical Reports and Environmental Evidence

Document Type : Original

Authors

1 Assistant Professor, Cultural Heritage and Tourism Research Institute (RICHT)

2 M.A., Iranian Architecture Studies, Shahid Beheshti University

Abstract

The city of Yazd, previously known as “Kasse,” prospered under the Kakuyid rule in the region which led to a revival in the development of the city and its subordinate villages. Historians of that period have mentioned that the madrasa (religious school) was among the significant types of buildings that were erected during this period. The Atabakans continued the activities of the Kakuyids; they built many buildings including madrasas and also developed urban infrastructure. The questions in this research are: what were the number of madrasas built by the Kakuyids and the Atabakans and where were they constructed?; what were the physical and functional characteristics of the madrasas? The purpose of the research is to trace the function of these madrasas and their architectural features. The historical-analytical research method was employed. The data was collected based on historical reports and architectural evidence. The research showed that nine madrasas were established in Yazd during the fifth to eighth centuries SH by the patronage of the Kakuyid and Atabak rulers or their relatives. They were built inside the hisār (fortification; currently the neighborhood of Šahrestan), while others were built outside of it or connected to the gates. The current function of these madrasas is mainly funerary and there is no clear evidence left of their educational legacy. These types of buildings were so important that they were built with high domes and high portals, sometimes flanked by two minarets, making them significant elements in the townscape. Although most of the mentioned madrasas are now destroyed, we can still speculate about the remnants, such as the Qutb-al-Din Madrasa. They can be regarded as precursors to the madrasas of later centuries, especially those of the Muzaffarid and Timurid periods.

Keywords

References

ابن‌حوقل، 1366. صورة ‌الأرض (ایران در صورة ‌الأرض). برگردان و توضیح جعفر شعار. چ۲. تهران: امیرکبیر.
ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن. 1366. تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. به اهتمام محمد رمضانی. چ۲. تهران: پدیده (خاور).
اصطخری، ابواسحق ابراهیم. 1340. مسالک و ممالک. به‌ کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افضلی، حمید. ۱۳۹۱. اتابکان یزد. تهران: پیام عدالت.
افشار، ایرج. 1352. یادگارهای یزد؛ معرفی ابنیۀ تاریخی و آثار باستانی شهر یزد. تهران: انجمن آثار ملی ایران.
اقبال، عباس. ۱۳۳۸. وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی؛ از تاریخ تشکیل این سلسله تا مرگ سلطان سنجر (۴۳۳-۵۵۲). به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و یحی ذکاء. تهران: دانشگاه تهران.
آل‌داوود، سیدعلی. ۱۳۹۹. اتابکان یزد. در تارنمای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. https://cge.org.ir/fa/article/225176/ اتابکان-یزد (دسترسی در 3 مرداد 1402).
امامی میبدی، داوود. 1401. بررسی مدارس دورۀ آل‌مظفر و تیموری یزد به ‌استناد متون تاریخی. مطالعات باستان‌شناسی پارسه 21 (6): 217ـ242.
آیتی، عبدالحسین. 1317. تاریخ یزد (آتشکده یزدان). ج1. یزد: چاپخانۀ گلبهار.
بلر، شیلا. ۱۳۹۴. نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران‌زمین. ترجمۀ مهدی گلچین‌عارفی، تهران: فرهنگستان هنر.
پوپ، آرتر، و فیلیس آکرمن. ۱۳۸۷. سیری در هنر ایران. به سرپرستی سیروس پرهام. ج۴ و ۸، تهران: علمی و فرهنگی.
جعفری، جعفر بن محمد ‌بن حسن. 13۴۳. تاریخ یزد. به‌ کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
جیهانی، ابوالقاسم‌ بن احمد. 1368. اشکال‌ العالم. برگردان علی بن عبدالسلام کاتب. با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری. مشهد: آستان قدس رضوی، شرکت به‌نشر.
حاجی‌قاسمی، کامبیز. 1376. یادگاری از گذشتۀ مدرسۀ امام خمینی یزد. مجلۀ صفه ۷ (1): 1۳۲ـ۱۴۱.
حسینی یزدی، سید رکن‌الدین. ۱۳۴۱. جامع‌ الخیرات. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
خادم‌زاده، محمدحسن، مجید علومی، و الهه الوندیان. 1387. معماری دورۀ آل‌مظفر (ایلخانی و تیموری) با نگاهی به بناهای عصر اتابکان. تهران: هم‌پا و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یزد.
دانش‌یزدی، فاطمه. 1392. مدارس و کتابخانه‌های ساخته‌شده در یزد در سدۀ هشتم هجری. وبگاه غول‌آباد دانش‌نامۀ یزد. http://ghoolabad.com/index1.asp?id=9 (دسترسی در 27 اردیبهشت 1402).
دانشدوست، یعقوب. 1376. طبس شهری که بود؛ بناهای تاریخی طبس. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و سروش.
سجادی، سید صادق. ۱۴۰۱. فرمانروایی خاندان بویه. تهران: دکتر محمود افشار با همکاری سخن.
سجادی، سید صادق، و سیدعلی آل‌داوود. ۱۳۹۹. آل‌کاکویه. در تارنمای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. https://cgie.org.ir/fa/article/222410/آل-کاکویه (دسترسی 3 مرداد 1402)
شهابی‌نژاد، علی. 1400الف. بازنمایی سیر تحولات میدان وقت‌وساعت یزد از ابتدا تا انتهای دورۀ پهلوی. نشریۀ باغ نظر 18 (104): 69ـ80.
شهابی‌نژاد، علی. 1400ب. بازخوانی پیشینۀ تاریخی میدان وقت‌وساعت یزد با تأکید بر دورۀ صفوی و پیش از آن. مجلۀ مطالعات معماری ایران 10 (19): 47ـ64.
عینی‌فر، علیرضا، و محمدحسن خادم‌زاده. 1390. بازشناسی معماری دورۀ اتابکان یزد از متون تاریخی، نمونۀ موردی مجموعۀ دولتخانۀ اتابک قطب‌الدین. دوفصلنامۀ نامۀ معماری و شهرسازی 3 (6): 123ـ137.
قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل. 1358. نقض معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض. تصحیح میرجلال‌الدین محدث. تهران: انجمن آثار ملی ایران.
قیومی بیدهندی، مهرداد. بی‌تا. منابع اولیۀ معماری ایران: انواع و استعداد آن‌ها برای تحقیق تاریخ معماری. تهران: سمت (در دست انتشار).
کاتب، احمد بن حسین بن علی. 2537. تاریخ جدید یزد. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
کاظمی، سید محمد. ۱۳۹۰. بازشناسی پیوند مدرسۀ علمیه و مصلا در معماری مدرسۀ مصلای یزد. مجلۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی 1 (4): 89ـ99.
کسائی، نورالله. ۱۳۶۳. مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن. تهران: امیرکبیر.
کریمان، حسین. 1345. ری باستان. تهران: انجمن آثار ملی ایران.
گُدار، آندره. 1384. آثار ایران. برگردان ابوالحسن سروقد مقدم. ج4. چ۴. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مافروخی، فضل بن سعده. ۱۳۸۵. ترجمۀ محاسن اصفهان. ترجمۀ حسین بن محمد آوی. به ‌کوشش عباس اقبال‌آشتیانی. اصفهان: سازمان فرهنگی ‌تفریحی شهرداری.
مدرس طباطبایی، سید حسین. ۱۳۵۰. مدرسۀ غیاثیۀ قم. نشریۀ وحید 9 (3): ۲۸۳ـ۲۸7.
مستوفی بافقی، محمدمفید. 13۴۲. جامع مفیدی. به ‌کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
معماریان، غلامحسین. ۱۳۸۷. معماری ایرانی. تقریر محمدکریم پیرنیا. تهران: سروش دانش.
مهرعلی، مجتبی، و ذات‌الله نیک‌زاد. 1396. جست‌وجویی در چیستی بنای مدرسۀ ضیائیه یا زندان اسکندر یزد. مجلۀ اثر 38 (78): 99ـ112.
میرزایی، مسعود، و نیکی میرزایی. ۱۴۰۱. تجسمی از مدرسۀ رکنیه یزد در قرون هشتم تا نهم هجری. مجلۀ مرکز مطالعات و توسعۀ آموزش علوم پزشکی یزد 4 (۱۷): ۲۹۱ـ۳۰۵.
نخجوانی، هندوشاه بن سنجر بن عبدالله صاحبی. ۱۳۵۷. تجارب السلف (در تواریخ خلفا و وزرای ایشان). به تصحیح و اهتمام عباس اقبال. تهران: طهوری.
نیک‌زاد، ذات‌الله. ۱۴۰۱. رکنیه، مدرسه. در تارنمای مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. https://cgie.org.ir/fa/article/268307/ رکنیه، مدرس (دسترسی 3 مرداد 1402).
ویلبر، دونالد. ۱۳۶۵. معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: علمی و فرهنگی.
هیلن براند، رابرت. ۱۳۸۰. معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی. ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: روزنه.
Bosworth, C. Edmund. 2010. Kākuyids. Encyclopædia Iranica. Vol. XV, Fasc. 4, pp. 359-362; an updated version is available online at https://iranicaonline.org/articles/kuyids-dynasty (accessed on December 15, 2010).
Blair, S., and J. Bloom. 1994. The Art and Architecture of Islam. New Haven and London: Yale University Press.
Journal of Iranian Architecture Studies
Volume 12, Issue 24
April 2024
Pages 5-25

Files

Share

How to cite

Statistics