The Role and the Significance of beqāʿ al-khair in Fifteenth-century Iran

Document Type : Original

Authors

1 Ph.D. Candidate, Art University of Isfahan

2 Assistance Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan

3 Associate Professor, Faculty of Architecture and UrbanPlanning, Shahid Beheshti University

Abstract

 
Iranian cities witnessed a growing enthusiasm for the construction of public buildings during the fifteenth century. These constructions were called the ‌beqāʿ al-khair (houses of charity). The patronage of construction and repairing the ‌beqāʿ al-khair during this century was not only by the central government but also by other individuals. This caused a significant increase in the number of the beqāʿ in both urban and suburban areas. The economic ends for this type of building has been studied previously, but there were other purposes as well. The present paper aims to show why there was a surge in building them during the fifteenth century and how they affected Iranian cities. Through a historical approach and analysis and discussion of evidence from primary sources (such as histories, local histories, endowment deeds, and tadhkirahs), the study shows that the beqāʿ al-khair were often unsustainable foundations, and that, in most cases, their period of prosperity did not last beyond the lifetime of their founders. Nevertheless, they embodied the prosperity of the city and the justice of their rulers. Despite their short-lived prospering period, the beqāʿ al-khair were important institutions in that they were deemed as symbols indicating the flourishing of a city, and the justice of its rulers. It is argued that the reason for this significance should be sought in the role of the ‌beqāʿ in the social and economic life of the cities. The ‌beqāʿ financially supported three different classes: the patrons (sponsors), the ‘ulama (scholars), and the poor. The construction of these buildings was probably aimed to fulfill a combination of material and spiritual ends. The extent of their influence on Iranian cities was such that one cannot fully comprehend the structure of a fifteenth-century city without knowing of its ‌beqāʿ al-khair.

Keywords

References

  • اسفزاری، معین‌الدین محمد، و محمدکاظم امام. ۱۳۳۸. روضات الجنات فی أوصاف مدینة هرات. ۲ ج. تهران: دانشگاه تهران.
  • بازورث، ک.ا، و اکرم ارجح. بقعه. در دانشنامه جهان اسلام، ج۳.
  • https://rch.ac.ir/article/Details/7027?%D8%A8%D9%82%D8%B9%D9%87 (دسترسی در ۲۱/۶/۱۴۰۱)
  • بدلیسی‌، شرف‌‌الدین‌ بن‌ شمس‌الدین. ۱۳۷۷. شرفنامه. ۲ ج. ، تصحیح ولادیمیر ولیامینوف. تهران: اساطیر.
  • بلر، شیلا. ۱۳۸۷. معماری ایلخانی در نطنز: مجموعه مزار شیخ عبدالصمد. ترجمۀ ولی‌الله کاووسی. تهران: فرهنگستان جمهوری اسلامی ایران.
  • بی‌نا. ۸۶۹ق. سندی منتشرنشده در مورد بقعۀ درب امام اصفهان. از مجموعۀ شخصی آقای گل‌احمد.
  • جعفری، جعفر بن محمد. بی‌تا. تاریخ یزد. بی‌جا: بی‌نا. https://noorlib.ir/book/info/41529 (دسترسی در ۱/۷/۱۴۰۱)
  • ــــــ . ۱۳۹۳. تاریخ اولاد تیمور از تاریخ ملوک و انبیا (مشهور به تاریخ جعفری یا تاریخ کبیر). تصحیح عباس زریاب خویی. قم: مورخ.
  • حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله. ۱۳۷۵ـ۱۳۷۸. جغرافیای حافظ ابرو. ۳ ج. تصحیح محمدصادق سجادی و علی آل داود. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • ــــــ . ۱۳۸۰. زبدة التواریخ. ۴ ج. تصحیح کمال حاج سیدجوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
  • حسن بن شهاب یزدی، تاج‌الدین. بی‌تا. جامع التواریخ حسنی: بخش تاریخ تیموریان. تصحیح مدرسی طباطبایی و ایرج افشار. کراچی: مؤسسۀ تحقیقات علوم آسیای میانه و غربی، دانشگاه کراچی. https://noorlib.ir/book/info/106381 (دسترسی در ۱۵/۱۲/۱۴۰۱)
  • حسینی اشکوری، صادق، گروه علمی مجمع ذخایر اسلامی، و اداره‌کل اوقاف و امور خیریۀ استان اصفهان. ۱۳۸۸. اسناد موقوفات اصفهان. ۱۲ ج. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
  • خنجی اصفهانی، فضل‌الله بن روزبهان. ۱۳۸۲. تاریخ عالم‌آرای امینی: شرح حکمرانی سلاطین آق‌قویونلو و ظهور صفویان. تصحیح محمداکبر عشیق. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. ۱۳۷۸. مکارم الاخلاق. تصحیح محمداکبر عشیق. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب، آینۀ میراث.
  • ـــــــ . ۱۳۷۲. مآثر الملوک؛ به ضمیمۀ خاتمۀ خلاصة الاخبار و قانون همایونی. تصحیح هاشم محدث. تهران: رسا.
  • دوغلات، محمد حیدر میرزا. ۱۳۸۳. تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری‌فرد. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه. نسخۀ برخط: https://vajehyab.com/
  • ذنوریان، وحید، مقصودعلی صادی، و هاشم آغاجری. ۱۳۹۷. واکاوی جایگاه وقف در زندگی تهیدستان عصرایلخانی: با تأکیدبر اقدامات خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی. نشریۀ تاریخ ایران، ش. ۸۳: ۲۹ـ۵۶.
  • راوندی، محمد بن علی. ۱۳۶۴. راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق‌. تصحیح مجتبی مینوی و محمد اقبال. تهران: امیرکبیر.
  • رجب‌زاده، هاشم. ۱۳۷۷. خواجه رشیدالدین فضل‌الله. تهران: طرح نو.
  • رشیدالدین فضل‌الله. ۱۳۹۴. لطایف الحقایق (کتاب چهارم از مجموعۀ رشیدیه). ۲ ج. تصحیح هاشم رجب‌زاده. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • ـــــــ . ۱۳۵۶. وقف‌نامۀ ربع رشیدی، تصحیح مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
  • ـــــــ . ۱۳۹۱. مجموعۀ رشیدیه (شامل کتاب های توضیحات رشیدی، مفتاح التفاسیر، سلطانیه، لطایف الحقایق). تصحیح هاشم رجب‌زاده و مصطفی امیری. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • ـــــــ . ۱۹۴۰. تاریخ مبارک غازانی. تصحیح کارل یان. هرتفورد: استفن اوستین. https://noorlib.ir/book/info/11518 (دسترسی در ۲۱/۶/۱۴۰۱)
  • رنجبر، محمدعلی، و بهمن شهریاری. ۱۳۹۸. وقف بر صوفیه در دورۀ ایلخانی رابطۀ گرایش‌های دینی ایلخانان ایران با کاهش و افزایش وقف بر صوفیه (۶۵۶ـ۷۳۶ق). پژوهشنامۀ تاریخ و تمدن ۱ (۱): ۸۱ـ۱۰۶.
  • روملو، حسن‌بیگ. ۱۳۵۷. احسن التواریخ. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: بابک.
  • سابتلنی، ماریا اوا. ۱۳۹۵. امیرعلی‌شیر نوایی و روزگار او. ترجمۀ جواد عباسی. مشهد: طنین قلم.
  • سمرقندی، امیر دولتشاه بن علاءالدوله. ۱۹۰۰. تذکرة الشعرا. تصحیح ادوارد براون. لیدن: دانشگاه کمبریج.
  • شکاری نیری، جواد، و محمود طاووسی. ۱۳۸۳. جستارهای گونه‌گون: بازیابی اوراق مفقود وقف‌نامۀ ربع رشیدی. نامۀ بهارستان، ش. ۹ و ۱۰: ۳۲۹ـ۳۳۲.
  • عباسی، جواد. ۱۳۸۳. وقف در دوره ایلخانان مغول در ایران (۶۱۵- ۷۳۶ق). مطالعات و تحقیقات تاریخی. ش. ۵ و ۶: ۷۷- ۱۰۲.
  • عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق. ۱۳۷۲ـ۱۳۸۳. مطلع سعدین و مجمع بحرین. ۲ ج. تصحیح عبد الحسین نوایی و محمد شفیع، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى‏.
  • علوی عاملی، محمد عبدالحسیب بن احمد. ۱۳۸۴. قواعد السلاطین. تصحیح رسول جعفریان. تهران: مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد.
  • فاضل (یزدی مطلق)، محمود. ۱۳۶۸. وقف‌نامۀ زین‌الدین ابوبکر خوافی. مشکو‌ة، ش. ۲۲: 187ـ200.
  • کاتب، احمد بن حسین بن علی. ۱۳۵۷. تاریخ جدید یزد. تصحیح ایرج افشار. تهران:‌ امیرکبیر.
  • کاوسی، ولی‌الله. ۱۳۸۹. بازسازی آثار معماری در دورۀ تیموریان. تاریخ و تمدن اسلامی، ش. ۱۲: ۱۰۷ـ۱۳۰.
  • کربلایی تبریزی، حافظ حسین. ۱۳۴۴. روضات الجنان و جنات الجنان. تصحیح جعفر سلطان القرائی. ۲ ج. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • کریمی، علیرضا، و ابراهیم فتحی سلامت. ۱۳۹۰. سادات در عصر تیموری. شیعه‌شناسی. ش. ۳۶: ۱۱۹ـ۱۵۰.
  • کریمیان، حسن، و بهزاد مهدی‌زاده. 1393. نقش وقف در توسعۀ کالبدی شهرهای ایلخانی؛ نمونۀ موردی: تبریز، سلطانیه و اوجان. وقف میراث جاویدان، ش. 86: 23ـ50.
  • مافروخی اصفهانی. ۱۳۸۵. ترجمۀ محاسن اصفهان. ترجمۀ حسین بن محمد آوی (قرن ۸ق). به‌کوشش عباس اقبال آشتیانی. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
  • منز، بئاتریس فوربز. ۱۳۹۰. قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمۀ جواد عباسی. تهران: آگاه.
  • نخجوانی، حسین. ۱۳۲۸. وصیت‌نامۀ خواجه رشیدالدین فضل‌الله که به صدرالدین ترکه نوشت. زبان و ادب فارسی، ش. ۱۴ و ۱۵ و ۱۶: ۱۵۴ـ۱۶۶.
  • نسایی، تاج‌الدین. ۱۳۳۹. کارنامۀ اوقاف. تصحیح ایرج افشار. فرهنگ ایران‌زمین، ش. ۸: ۵ـ۲۲.
  • نوایی، علی‌شیر بن کیچکنه. ۱۳۶۳. تذکرۀ مجالس النفائس. تصحیح علی‌اصغر حکمت. تهران: منوچهری.
  • واله اصفهانی، محمدیوسف. ۱۳۹۷. روضه‌های ششم و هفتم از خلد برین (تاریخ تیموریان و ترکمانان). تصحیح میرهاشم محدث. تهران: میراث مکتوب.
  • وی‍ل‍ب‍ر، دون‍ال‍د، و ل‍ی‍زا گ‍ل‍م‍ب‍ک‌، ب‍ا ه‍م‍ک‍اری‌ ت‍ری‌ ال‍ن‌ و دی‍گ‍ران. ۱۳۷۴. م‍ع‍م‍اری‌ ت‍ی‍م‍وری‌ در ای‍ران‌ و ت‍وران‌. ت‍رج‍م‍ۀ‌ ک‍رام‍ت‌ال‍ل‍ه‌ اف‍س‍ر و م‍ح‍م‍دی‍وس‍ف‌ ک‍ی‍ان‍ی‌. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • همایی، جلال‌الدین. ۱۳۸۴. تاریخ اصفهان؛ مجلد ابنیه و عمارات. به‌کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.
  • هولود، رناتا. ۱۳۸۵. نظراتی دربارۀ الگوهای شهری. در اصفهان در مطالعات ایرانی. ویراستۀ رناتا هولود. ترجمۀ محمدتقی فرامرزی، ۴۷ـ۵۲. تهران: فرهنگستان هنر.
  • Farhat, May. 2002. Islamic Piety and Dynastic Legitimacy: The of the Shrine of ‘Alt B. Musa Al-Rida in Mashhad (10th-17th Century). PhD Diss. Harvard University.
  • Subtelny, Maria Eva. 1988. Socioeconomic Bases of Cultural Patronage under the Later Timurids. International Journal of Middle East Studies, Vol. 20, No. 4, pp. 479-505, Published by: Cambridge University Press Stable URL: http://www.jstor.org/stable/163398 .Accessed: 09/05/2014.

 

 

Files

Share

How to cite

Statistics